საქართველოს დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდგომი მოვლენებით იმედგაცრუებულ ადამიანებს უთქვამთ, ქართველები დაბერებული ერი ვართო, და ეს თავისთავში ატარებდა არა წუხილს მოსახლეობის საშუალო ასაკის შესახებ (რომელიც ნამდვილად არ არის იმედის მომცემი), არამედ გულისხმობდა ერის ოდითგანვე, უძველესი დროიდანვე არსებობის ფაქტს. ამ ფრაზით, თითქოს, ჩვენი, როგორც ერის ან ეთნოსის მოახლოებული სიკვდილის გარდაუვალობისთვის წინასწარ მზაობას უნდა ვაცხადებდეთ, რომლის მთავარი მიზეზი თავად ქართველი ერის ასაკია და სხვა არაფერი. მხცოვანობის შესახებ ამ ჰიპოთეზას სრულიად არ მოეპოვება მეცნიერული თუ ისტორიული დადასტურება ან დასაბუთება, სინამდვილეში, ის სუბიექტური შთაბეჭდილებებისა და ირაციონალური ფანტაზიების ნაყოფია. ყველაზე მარტივი უარყოფა ამ ჰიპოთეზისა ის იქნებოდა ამ ადამიანებისთვის შეგვეხსენებინა, რომ ქართველი ერის დაბადების ან, უფრო ზუსტი რომ ვიყოთ, მისი შექმნის ხანა არ ყოფილა უწინარეს, ვიდრე მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევრისა, რაც სრულიად უკუაგდებს სიბერის ამგვარ, მისტიფიცირებულ წარმოდგენას.[1] მაგრამ ამისდა მიუხედავად, ზემოხსენებული, ერთი შეხედვით, მითოსური მსჯელობა სულაც არ არის კრიტიკული მზერისგან დაცლილი და საზოგადოების კოლაფსთან მიახლოებას, ან უკვე დამდგარ კოლაფსს გამოხატავს. ეს გავრცელებული აზრი შპენგლერისეული მექანიცისტური ციკლურობის შესახებ მსჯელობის კატეგორიაშიც შეგვიძლია მოვათავსოთ, რომელშიც ის ციკლურობას – დაბადების, ზრდისა და სიკვდილის კოსმიური ლოგიკის ჩარჩოში სვამს.
გერმანელ ფილოსოფოსთან, კულტურა ერთგვარი ცოცხალი, სულიერი ორგანიზმია, რომელიც ისეთივე ციკლს ექვემდებარება, როგორსაც დედამიწაზე მყოფი არსებები. ევროპის დაისი, მისი სიკვდილი კულტურის ცივილიზაციად გარდაქმნამ განაპირობა. ცივილიზაცია კულტურის სიკვდილს მოასწავებს. კულტურა იმ დროს იბადება, როდესაც კაცობრიობის ბავშვობის ასაკში სულიერი სამყარო იღვიძებს და უფორმო საგნებს ფორმას აძლევს; ხოლო სიკვდილი დგება მას შემდგომ, რაც სული მთელი შესაძლებლობების გამოყენებას იწყებს. რესურსების ამოწურვის შემდეგ, როდესაც სისხლი წყვეტს მოძრაობას, ჩნდება ცივილიზაცია.[2]
კულტურისა და ცივილიზაციის პრობლემას, შპენგლერის მსგავსად, ბევრ სხვა ინტელექტუალთანაც ვხვდებით. აქაც ცივილიზაცია კულტურასთან დაპირისპირებულია. მაგალითად, იმანუელ კანტი კულტურას და ცივილიზაციას ერთმანეთისგან განარჩევდა. მასთან, პირველი დადებით როლს ასრულებს კაცობრიობისთვის და ხელს უწყობს ჰუმანიტარული ღირებულების გაძლიერებას, ცივილიზაციას კი, ფილოსოფოსი უფრო მეტად გარეგნული, ტექნიკური სახის კულტურად აღიქვამს. ის ამჩნევს ცივილიზაციის მაღალი ტემპებით განვითარებას და შეშფოთებით აღნიშნავს კულტურისგან მის მოწყვეტას. კულტურაც, კანტის მიხედვით, პროგრესს განიცდის, თუმცა ბევრად ნელი ტემპებით.[3] თუ კანტი ჯერ კიდევ ცივილიზაციური განვითარების საწყის პერიოდში მოღვაწეობდა, შემდგომ პროგრესთან ერთად, რომელსაც სისასტიკის და ამორფულობის ზრდა ახლდა, ცივილიზაციის კრიტიკა ბევრად უფრო მასშტაბური გახდა. როგორც ტერი იგლტონი ამბობს, რაც უფრო მტაცებლური და წამხდარია თანამედროვე ცივილიზაცია, მით უფრო მნიშვნელოვან ელფერს იძენს კულტურის იდეა.[4] თუმცა, შპენგლერი გამორჩეულია იმით, რომ მასთან კულტურა კარგავს კრიტიკულობასა და ოპტიმიზმს, რომელიც ცივილიზაციის კრიტიკას ახლავს თან.
ქართული პერსპექტივიდან, პრობლემა, რამდენადაც გასაკვირი უნდა იყოს, ცივილიზაციის საკითხის მოხსნა/უგულებელყოფისა და მისი ვერდანახვის პარალელურად, სწორედ კულტურაშია. ერის მხცოვანება, დაღლილობა თუ სიკვდილი აუცილებელ ჰომოგენურ კავშირს მოითხოვს. შეუძლებელია მოკვდე, თუ სხეულს მანამ ორგანული კავშირი არ ჰქონია, ხოლო სიკვდილი ამ ორგანულობის რღვევის შედეგად დგება. ჰომოგენურობა კი, რომანტიზმის ტრადიციის მიხედვით, კულტურის თვისებად უნდა წარმოვიდგინოთ. სწორედ კულტურა განგვისაზღვრავს პრაქტიკებს, ტრადიციებს, ენას, რიტუალებს, მითოლოგიებს, რისი მეშვეობითაც სხვა ადამიანებთან შინაგან ირაციონალურ კავშირს ვქმნით, მათთან „პირველყოფილ“ გადაჯაჭვულობას ვაღწევთ, ხოლო ცივილიზაცია, საპირისპიროდ ამისა, სუბიექტურობის, გააზრებულობის, ქალაქური დაგეგმარების ნაყოფია.[5] თუმცა, რა თქმა უნდა, კულტურის მონადურობისა და ჰომოგენურობის შესახებ მსგავს შეხედულებას სერიოზული ნაკლი სდევს თან. ედუარდ საიდი მიუთითებს, რომ ყველა კულტურა ერთმანეთთან დაკავშირებულია, რომ მათგან არცერთია განცალკავებული და წმინდა, ამიტომ ისინი თავისთავში არა ჰომოგენურები, არამედ ჰეტეროგენულები არიან.[6] ქართული კულტურაც არასდროს ყოფილა იზოლირებული, თვითკმარი, ისტორიულად ის მუდმივად გარეთ, სხვა უფრო დიდ კულტურებში პოულობდა თავისი კულტურის განვითარებისა და შთაგონების წყაროებს. ჩვენზე დიდი ზეგავლენა, ბოლოს, რუსულმა კულტურამ იქონია. ასევე საინტერესოა, აღინიშნოს ე.წ ჰომოგენური კულტურების საპირისპირო ფენომენიც, ე.წ პლურალისტული კულტურა (მაგ. დასავლური), რომელიც თავად არის პლურალიზმის მოწინააღმდეგეების მიმართ მტრულად განწყობილი და პლურალიზმის კონცეფციის დაცვას ცდილობს.
ცივილიზაციის პოზიციიდან თუ მივუდგებით, კულტურისა და ცივილიზაციის დიალექტიკაში, ცნება „კულტურა“ არაცივილიზებულის, ბარბაროსის და „ველურის“ თვისებას იძენს, მას მაშინათვე in impurris naturalibus ყოფნას მიაწერენ, რაც პარადოქსია, რადგან კულტურა თავის კომპლექსურ გაგებაში, გარკვეულ ცხოვრების წესში, მუდმივად ბუნებრივისაგან, ცხოველურისგან განსხვავებულს, ადამიანთა სამეფოს გულისხმობდა. კულტურულის ატრიბუტად მინიჭება, მაგალითად, „კულტურული ადამიანი“, თავისთავად, რაფინირებულ, დახვეწილი თვისების მატარებელ ადამიანს გულისხმობს. მაგრამ, თავის მხრივ, ცივილიზებული ადამიანი, როგორც ნორმატიული მოცემულობა, თავისთავში ბარბაროსი/ცივილიზებულის დიქოტომიას გულისხმობს და ამით მისგან განსხვავებულ ყველა ფორმასა და შინაარსს განდევნის. თუმცა, როგორც კლოდ ლევი სტროსის სტრუქტურალისტურმა ანთროპოლოგიამ გვიჩვენა, ჩვენ ვერ ვისაუბრებთ ველურისა და ბარბაროსის რაიმე ტიპის შეპირისპირების შესახებ. ამ აზრის მიხედვით, თავად ცივილიზაცია არ არის კულტურისგან ავტონომიური. ცივილიზაცია, როგორც კულტურა და, ასევე, კულტურა, როგორც ცივილიზაცია, სწორედ მაშინ ამოიზრდება, როდესაც გარკვეული კულტურა სხვა კულტურებთან მიმართებით დომინანტურ პოზიციას იკავებს. დასავლური კულტურა, როგორც ცივილიზაცია, რომელიც – მსგავსად ბურჟუაზიული კლასისა საკუთარი ინტერესები საყოველთაო, ბუნებრივ ინტერესებად რომ გამოაცხადა და დააკანონა – საკუთარ თავს საყოველთაო/უნივერსალისტური იდეების ავტორად აცხადებს, სინამდვილეში, თავის თავში განკერძოებულია/განცალკევებულია. მაგალითად, ფრანსუა გიზოს სწამდა, რომ ცივილიზაცია წმინდად ევროპული ფენომენი იყო. დასავლური ცივილიზაცია მხოლოდ საკუთარ თავს მოიაზრებს ცივილიზაციად, (განსაკუთრებით, ეს ხდება გლობალიზაციის პირობებში), ხოლო დანარჩენ სამყაროს – კულტურად. ცივილიზაციურობის ცნება, ამასთან, არ არის სტატიკური, მყარი მდგომარეობის განსაზღვრება. ცივილიზაციის ცნება პლანეტარული მასშტაბით ექსპანსიურ მოძრაობასაც მოიაზრებს, განსხვავებით კულტურისგან, რომელსაც სივრცობრივი გაშლა არ ხელეწიფება.
კულტურა უმნიშვნელოვანეს როლს ანიჭებს ნაციონალიზმსაც. მაგალითად, იოჰან ჰერდერის ინტერპრეტაციით „კულტურის“ და „უნივერსალურის“ დაპირისპირებაში, ევროპულ გაუნივერსალურებულ კულტურას, იგივე ცივილიზაციას, პატარა ერების კულტურისგან განსხვავებული, საპირისპირო ინტერესები აქვს. და ფილოსოფოსი ამ ფენომენის ანალიზისას ეთნიკური კულტურის უპირატესობებს უსვამს ხაზს. ამიტომაც, შეგვიძლია, ჰერდერი ანტი-კოლონიალიზმის ერთ-ერთ ადრეულ ავტორად მივიჩნიოთ. დასავლური ცივილიზაციის უნივერსალურ საკაცობრიო საფეხურზე აყვანა იმპერიალიზმის ცალსახა გამოხატულებაა, რომელსაც ნაციონალისტური მიდგომა უპირისპირდება, რათა ყველა ერმა თავის სპეციფიკურობაში იპოვოს საყოველთაო, უნივერსალური. ერების კულტურა ხალხური კულტურაა, ის არ არის მაღალი კულტურა, რომელსაც მეტად აბსტრაქტული, ჰუმანისტური ინტერესები ამოძრავებს. Völkische, ხალხური კულტურა, „ცივილიზაციურობის“ ცხოვრების წესის, მოქალაქობრიობის, ქალაქური ყოფის ერთგვარი უარყოფაა. ამ თვალსაზრისით, კულტურული ცხოვრება სულიერად მეტად მყარ საზოგადოებას, ადამიანთა შორის ერთიანობასა და სრულყოფილ/მთელ ადამიანს გვთავაზობს. ამიტომაც არ არის შემთხვევითი, როდესაც თანამედროვე, პოპულარული რუსი მემარჯვენე-შოვინისტი ფილოსოფოსი, ალექსანდრ დუგინი, ადამიანის და ინდივიდის დაპირისპირების შესახებ საუბრობს. დუგინის აზრით, ინდივიდს, განსხვავებით ადამიანისგან, სწორედ ლიბერალურ საზოგადოებაში ვხვდებით. ადამიანი, ბიოლოგიურად, კოლექტიური ცხოველია, ხოლო ინდივიდი კოლექტივს უპირისპირდება.
თუმცა, გლობალურ კაპიტალიზმში თითქოს ნაციონალიზმის ცივილიზაციასთან დაპირისპირებამ, გარკვეულწილად, თვისებრივი წინააღმდეგობის უნარი დაკარგა. გლობალიზაციამ ნაციონალისტურ კულტურას დააკარგვინა შესაძლებლობა, დაპირისპირებოდა ტრანსნაციონალურ კაპიტალიზმს. როგორც ლიოტარი ამბობს, „ჩვენ ვუსმენთ რეგგეის, ვუყურებთ ვესტერნს, ვიკვებებით მაკდონალდსში, საღამოს ადგილობრივი სამზარეულოს მომსახურებით ვსარგებლობთ; ტოკიოში პარიზული არომატია, ჰონკონგში რეტროს სტილში იმოსებიან“.[7] შესაბამისად, დაპირისპირების შესაძლებლობის მომენტი გაქრა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის კაპიტალიზმმა შეითვისა. ამიტომაც, ბოლოდროინდელი დებატები დუგინსა და ლიბერალ ბერნარდ–ჰენრი ლევის შორის, რასაც თანამედროვე სეტემბრინისა და ლეო ნაფტას შორის დებატები შეარქვეს, ცივილიზაციის და კულტურის თანამედროვე შეპირისპირების ზედაპირულობას აჩვენებს. თუმცა, ეს ვერ უარყოფს მოსაზრებას, რომ, მიუხედავად ყველაფრისა, ნაციის კონსტრუქციას თავისი სივრცობრივ-დროითი გამაერთიანებელი ფუნქცია/უნარი მაინც შერჩა. ის დღესაც გვაძლევს წარმოსახვით მიზანს, რომელიც ისტორიას ლოგიკურობას სძენს. თუმცა, ასევე რთულია ერისა და ცივილიზაციის ორ საპირისპირო ბანაკში მოთავსება, განსაკუთრებით, სახელმწიფოს, როგორც აპარატის ან მანქანის არსებობის პირობებში, თანაც მაშინ, როდესაც ერი-სახელმწიფო, როგორც მოდერნული პროექტი, ცივილიზაციის იდეასთან გარკვეულ კომპრომისს წარმოადგენს. სახელმწიფოს გამაერთიანებელი პრინციპი, საკუთარ თავში, ეთნიკურ თუ ცალკეულ ეროვნულ კულტურა(ებ)ს იტევს. ერი-სახელმწიფოში ერთიანდება ეთნიკური განსაკუთრებულობა და პოლიტიკური უნივერსალურობა, Gemeinschaft და Geselschaft-ი. მაგრამ, ამ შემთხვევაში, ცივილიზაციის და კულტურის საკითხის მხოლოდ ფორმალური გადაწყვეტასთან გვაქვს საქმე, რადგან ერი-სახელმწიფო წინააღმდეგობრიობას კი არ გადალახავს, არამედ მას კომპრომისების საფუძველზე აცხრობს. მეორე მხრივ, არც ნაციონალური კულტურა ყოფილა ოდესმე ერთიანი. როგორც ლენინი ამბობს, არცერთ თანამედროვე ერში, სულ ერთია იქნება ეს გერმანია, უკრაინა თუ ინგლისი, არ არის მხოლოდ ერთი კულტურა, არამედ თითოეულ ნაციონალურ კულტურაში მუდმივად ორი ნაციონალისტური კულტურაა (რეაქციული და პროგრესული). თუ დრომოჭმული ინსტიტუტების მხარეს დგანან სტრუვეები და გუჩკოვები, მეორე მხარესაა ჩერნიშევსკი და პლეხანოვი: „ორი ერია თითოეულ თანამედროვე ერში (…) არის ორი ნაციონალური კულტურა თითოეულ ნაციონალურ კულტურაში. არის ველიკოროსული კულტურა პურიშკევიჩებისა, გუჩკოვების და სტრუვეების, – მაგრამ არის აგრეთვე ველიკორუსული კულტურა, რომლის დამახასიათებელია ჩერნიშევსკისა და პლეხანოვის სახელები. ასეთივე ორი კულტურაა უკრაინელობაში, ისე როგორც გერმანიასა, საფრანგეთსა, ინგლისში, ებრაელებში და სხვ“.[8] თითოეულ კულტურაში მოიპოვება, თუნდაც განუვითარებლად, დემოკრატიული და სოციალისტური კულტურის ელემენტები, ისევე როგორც ბურჟუაზიული, შავრაზმული კულტურა. შესაბამისად, ერთიან ნაციაზე საუბარი მუდმივად აბსტრაქტულ მსჯელობაში ტოვებს მას, ვისაც არ შეუძლია ისტორიულ კონკრეტულობაში, წინააღმდეგობრიობებში ამოიცნოს ძალთა და ტენდენციათა სხვაობები. ლენინის თქმით, ნაციონალურ კულტურაზე საუბარი სწორედ ბურჟუაზიის სურვილების აკმაყოფილებს.
პრობლემა ვერც გაცივილიზაციურების შეურყეველ პროცესში გადაწყდება, რადგან ის, თავის წიაღში, მუდმივად დიალექტიკურია (ერთი ადამიანის განვითარების პარალელურად, ის მეორე ადამიანის რეგრესს იწევს) და – ვერც კულტურაში გადავარდნით, რომელიც მუდმივად ირაციონალურობისაკენ და, გარკვეულწილად, ატავიზმისკენ მიდრეკილია. ვერ დავეთანხმებით დასავლური ცივილიზაციის უნივერსალიად გამოცხადებას, ისევე, როგორც ვერ გადავეშვებით პერსპექტივიზმებში და ვერც უნივერსალურ პროექტებზე ვიტყვით უარს. მარქსიზმმა, სხვა რომანტიკული ანტიკაპიტალიზმებისაგან განსხვავებით, გამოსავალი ცივილიზებულობის, სამოქალაქო საზოგადოების უარყოფასა და თემურ ან სხვა ადრეულ კოლექტივებთან მიბრუნებაში კი არ იპოვა, არამედ – ცივილიზაციის გარდაქმნაში. აქ კულტურა ურბანულ სივრცეს, მოქალაქეობრივ გარემოს კი აღარ უპირისპირდება, არამედ სწორედ მასში, როგორც კოლექტიურობაში, ჰპოვებს საკუთარ არსებობას და მას პოლიტიკურად გარდაქმნის.
კულტურის დაისს, როგორც ეს შპენგლერთან არის და რომლის ქართული ვერსიაც კი მოგვეპოვება, თავისი ლოგიკა აქვს – ისტორიული კატასტროფები, რომლებიც ადამიანებში პესიმიზმს შობენ. თუ შპენგლერთან ეს მსოფლიო ომი და ადამიანების ხორცსაკეპ მანქანაში გატარება გახლდათ, რომლის მსგავსიც მანამდე არაფერი ყოფილა, იმედგაცრუებულ ქართველებში პესიმიზმის მიზეზი ტრაგედიათა დაუსრულებელი კასკადია, რაც საქართველოს მოსახლეობამ საკუთარ თავზე ათწლეულების განმავლობაში იწვნია. ერთ დროს „აზიის კარიბჭედ“, ე.ი კაცობრიობის მომავლის კარიბჭედ წოდებული საქართველოს სსრ, თავისი ეთნოკონფლიქტებით და კაცობრიობის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ეკონომიკური ვარდნით, Failed State–ად გადაიქცა, და, ევროპის მასშტაბით, ის დიდი ხანი ინარჩუნებდა ამ სტატუსს.
როგორც ზემოთ ვახსენეთ, კულტურის კრიტიკა ქართულ კონტექსტში დაცლილია ცივილიზაციური ელემენტების კრიტიკისგან. თითქოს ე.წ „ერის დაბერება“, გამოცხადებული სიკვდილის ქრონიკა, გარკვეული ლოგიკით, სხვა გზას არ ტოვებდეს გარდა იმისა, რომ გადარჩენის ერთადერთი იმედი კულტურის გარეთ, ცივილიზაციაში ეძებოს, იქნება ეს დასავლური ცივილიზაცია თუ „რუსული სამყარო“. „სისხლის გადასხმა“, ე.ი სხვასთან შერევა და საკუთარი თვითობის დაკარგვა, თითქოს აუცილებელია თავად ჩვენივე კულტურისთვის, რომელიც ვეღარ შეინარჩუნებს საკუთარ თვითმყოფადობას და ვეღარ იარსებებს იმ ფორმით, როგორიც მას მანამდე ჰქონდა. ამგვარად, მოარული აზრის მიხედვით, სიკვდილს „სისხლის” სხვასთან შერევა სჯობს. ნიცშეანურად რომ ვთქვათ, წარსული უნდა დავივიწყოთ იმისთვის, რათა აწმყოში დავრჩეთ და დაკარგულის ასანაზღაურებლად უცხო შევითვისოთ. აქ ჩვენ ვერ გავცემთ იმ საკითხზე პასუხს, თუ რამდენად დასტურდება ზემოხსენებული მოსაზრებები ან რამდენად შესაძლებელია მსგავსი შედეგის მიღწევა, რადგან ეს მთლიანად საქართველოს უახლოესი ათწლეულების ისტორიის სტრუქტურულ ანალიზს მოითხოვს. რა თქმა უნდა, ვეთანხმებით მართებულ მოსაზრებას, რომ დღეს ქართული ერი–სახელმწიფო თვით კოლონიზაციის მდგომარეობაში იმყოფება, მას საკუთარი ადგილი მესამე სამყაროს ერთა რიგებში დაუკავებია და მზერა დასავლეთის მზისკენ მიუპყრია. თითქოსდა, როგორც ეს თანამედროვე ქართველ „განმანათლებლებს“ წარმოუდგენიათ, მოდერნიზაცია, ცივილიზირება აუცილებელია შუა საუკუნეობრივი კულტურულობისგან თავის დახსნისთვის. ამის საპირისპიროდ, კულტურა ამ „ცივილიზატორულ“ იდეას თავისი ეთნო–რელიგიურობის სახელით, თავისი სიმრავლითა და ძალმოსილებით პასუხობს. ლენინის განაცხადი, რომ ერთ ერში ორი კულტურაა – რეაქციონერული და პროგრესული – თითქოს, ერთი შეხედვით, თანამედროვე ქართულ სინამდვილეს არ ეთანადება. ერთი მხრივ, ტრადიციულ-რელიგიური სიმბოლოებით, ჯვრებით და ხატებით წარმართული ბრძოლა ნამახვანჰესის და კაპიტალის წინააღმდეგ, ბევრად უფრო პროგრესული მოვლენა აღმოჩნდა, ვიდრე თავად პროგრესის სახელით მოქადაგე ქართული საზოგადოების გამომათაყვანებელი და გამაღარიბებელი მედასავლეთეები არიან.
თუ რომანტიკული მიდგომებით ვიხელმძღვანელებდით, შეგვეძლო ნამახვანჰესის წინააღმდეგ ბრძოლისთვის კულტურის პასუხი, ან მისი გამოღვიძება გვეწოდებინა, მაგრამ ბევრი მემარცხენე ინტელექტუალისგან განსხვავებით, შეუძლებელია ვერ შევნიშნოთ, ამ თავისი ბუნებით ანტი–კაპიტალისტური მოძრაობის ჭეშმარიტად თემური, რელიგიური, რომანტიკული, ირაციონალური ხასიათი. უნდა გამოვარჩიოთ ტენდენცია, რომელიც, ადგილობრივების თუ ცენტრიდან ჩასული აქტივისტების სურვილებისდა მიუხედავად, გარდაუვალად ნაციონალიზმის რეაქციონერული ხაზის გაძლიერებისაკენ მიდიოდა. ირაციონალიზმის ლუკაჩისეული (ფატალისტური) ხედვა, რომლის მიხედვითაც, მისი დასასრული ყოველთვის ფაშიზმია, თავის სიმართლეს თანამედროვე ქართული საზოგადოების წინააღმდეგობრიობებშიც პოულობს. თუმცა, მეორე მხრივ, ნამახვანჰესის წინააღმდეგ მიმართულმა მოვლენებმა საზოგადოების სტრუქტურის და მისი ტენდენციების კრისტალიზაცია გამოიწვიეს. ამ პროტესტმა დაინტერესებული მხარეები, კაპიტალი და მისი ეპიგონები გამოააშკარავა, რომლებიც პოლიტიკურ თუ საზოგადოებრივ ჯგუფებში მოკალათებულან. ასევე, შევიცანით ლიბერალური გაშავების მექანიზმები და იდენტობის პოლიტიკის მასობრივი ერთობის წინააღმდეგ მიმართულ იარაღად გამოყენება; არსად წასულა ცენტრის და პროვინციის კლასიკური დაპირისპირებაც. ვიხილეთ მემარცხენე ლიბერალური ფრთის გონებრივი ცალმხრივობაც და რეალობას მოწყვეტილი აკადემია. ამ სახალხო მოძრაობამ შეძლო წინააღმდეგობების ჩვენება, რომლებსაც მეცხრამეტე საუკუნის ბევრი რეალისტი მწერალიც კი ვერ გადმოსცემდა.
კულტურამ, შესაძლოა, თავისი პასუხი გასცა ცივილიზაციას, მაგრამ პირველ ჯერზე სისუსტე გვიჩვენა. ის აკრიტიკებდა ცივილიზაციას, ბურჟუაზიულ დაგროვებას და ბუნების სასტიკ ექსპლუატაციას. შესაბამისად, მას პროგრესულ-დემოკრატიული ელემენტი აღმოაჩნდა, მაგრამ საჯარო ეჭვი ამ გაბატონებული გზის მიმართ ჯერ არ გაჩენილა. თუმცა, როგორც დიალექტიკა გვიჩვენებს, რაც უფრო ძლიერია ერთი მხარე, მით უფრო ძლიერდება მისი საპირისპიროც. ამ დიალექტიკის გადალახვის ერთადერთ გზას კი, მხოლოდ მარქსიზმი გვთავაზობს, რაც ცივილიზაციის კულტურიზაციასა და კულტურის ცივილიზირებაში გამოიხატება. სამწუხაროდ, ამოცანის თეორიული ამოხსნა არ გულისხმობს მის პრაქტიკულ გადაჭრასაც, თანაც განსხვავებით ლენინისგან, რომელმაც შპენგლერის პროფეტული ნაშრომის შესახებ განაცხადა, რომ არა ზოგადად ევროპის დაისი, არამედ თვით ბურჟუაზიის დაისი იყო მოახლოებული, ჩვენს რეალობაში ჯერ-ჯერობით არ მოგვეპოვება რაიმე ხელშესახები, რომელიც ბურჟუაზიის დეკადანსის შესახებ ბოლშევიკურ მანტრას გაგვამეორებინებდა.
[1] „საქართველო, როგორც ერი, მხოლოდ XIX საუკუნის მეორე ნახევარში გაჩნდა, როცა ბატონყმობის გაუქმებამ და ქვეყნის ეკონომიკური ცხოვრების ზრდამ, გზების განვითარებამ და კაპიტალიზმის წარმოშობამ დაამყარა შრომის განაწილება საქართველოს ოლქებს შორის, საბოლოოდ შეარყია სამთავროთა სამეურნეო კარჩაკეტილობა და ერთ მთელად შეაკავშირა ისინი“. სტალინი ი., თხზულებანი, ტ. II, გვ. 318.
[2] Spengler Oswald, The Decline of the West, New York, 1961, გვ. 108.
[3] Kant I., Gesammelte schriften m Bd XV.S 889.
[4] Eagleton T., Idea of Culture, გვ. 12.
[5] იქვე, გვ. 14.
[6] Edward Said, Culture and Imperialism, London, 1993, გვ. xxix.
[7] Lyotard Jean-François, The Postmodern Condition, Manchester, 1984, გვ. 76.
[8] ლენინი ვ., თხზულებანი, ტ XX , გვ 21.