„აჩრდილის“ სარედაქციო კოლეგია გთავაზობთ უკრაინელი სოციოლოგის, ვოლოდიმირ იშჩენკოს წერილის – „უკრაინული ხმები?“ – თარგმანს, რომელიც თავდაპირველად New Left Review- ში გამოქვეყნდა.
მოცემულ ტექსტში იშჩენკო საუბრობს იმ სტრუქტურულ პრობლემებსა და გამოწვევებზე, რომლებიც დღეს უკრაინის ნეოლიბერალურ სახელმწიფოს აქვს და რასაც რუსეთ-უკრაინის გამძვინვარებული ომის ფონზე, პრაქტიკულად, ყურადღება არ ექცევა. ქვეყანა, რომელმაც სამი რევოლუცია და მეზობელი ქვეყნის მიერ მისი ტერიტორიების წართმევა გადაიტანა, ჩაკეტილია ნაციონალური იდენტობის პოლიტიკაში, რომლიდან გამოსავალი ომში გამარჯვების შემთხვევაშიც თითქოსდა არ ჩანს. ავტორი ცდილობს, გაიხედოს უკრაინული იდენტობის პოლიტიკის მიღმა და იპოვოს უკრაინისთვის უნივერსალური პერსპექტივა, რომელიც მას ერთ დროს ჰქონდა, თუმცა შემდგომ დაკარგა.
აჩრდილის სარედაქციო კოლეგია
ბოლო დროს ბევრი საუბრობს უკრაინის „დეკოლონიზაციაზე“. ეს პროცესი ხშირად აღიქმება უკრაინული საჯარო სფეროსა და განათლების გათავისუფლებად რუსული კულტურისა და ენობრივი სისტემისგან. უფრო რადიკალი დეკოლონიზატორები, რომელთა მოძებნა დასავლეთშიცაა შესაძლებელი, ისურვებდნენ რუსეთის ფედერაციის ბევრ მცირე ზომის სახელმწიფოდ დაშლას რუსეთის იმპერიის – რომელიც 1917 წელს შეიქმნა და 1991 წელს, სსრკ-ს კრახით ბოლომდე ვერ მივიდა – ნგრევის პროცესის დასრულებისთვის. საუნივერსიტეტო კონტექსტში, შესაძლოა, ეს ასევე ნიშნავდეს სოციალური და ჰუმანიტარული მეცნიერებების სფეროს „დეკოლონიზაციას“, შესაბამისად, მთელი პოსტ-საბჭოთა სივრცე ამ ხედვის მიხედვით აღქმულია რუსული კულტურული იმპერიალიზმის მიერ დამახინჯებულად და სახეცვლილად.
როდესაც თანამედროვე ისტორიაში დეკოლონიზაციის უდიდესი ტალღა აბობოქრდა აქცენტები სულ სხვაგვარი იყო. იმ პერიოდში, დეკოლონიზაცია გულისხმობდა ევროპული იმპერიების არა მხოლოდ დამხობას, არამედ, ასევე, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, ყოფილ კოლონიურ ქვეყნებში ახალი დეველოპმენტალისტური სახელმწიფოების აშენებას ძლიერი საჯარო სექტორითა და ნაციონალიზებული ინდუსტრიით, რომელიც შეცვლიდა კოლონიალური ეკონომიკის დისბალანსს იმპორტის ჩამნაცვლებელი პროგრამებით. ასეთი სტრატეგიების შინაგანი წინააღმდეგობები და მარცხები, მარქსისტული ცნებებით, გამომზეურებულია ისეთ კონცეფციებში, როგორებიცაა, განუვითარებლობის/ჩამორჩენილობის, ვალზე დამოკიდებულებისა და მსოფლიო სისტემური ანალიზის თეორიები. დღეს, „დეკოლონიზაცია“ უკრაინისა და რუსეთისთვის წარმოჩინებულია იმ კონტექსტში, რომელშიც ნეოლიბერალიზმა სახელმწიფოს დეველოპმენტალისტური პოლიტიკის ადგილი დაიკავა, ხოლო პოსტრუქტურალისტურმა „პოსტკოლონიურმა კვლევებმა“ ნეოიმპერიალისტური დამოკიდებულების თეორიები ჩაანაცვლეს. ეროვნული განთავისუფლება მეტად აღარ გაიგება სოციალურ რევოლუციებთან შინაგანად დაკავშირებულ მოვლენად, რომელიც კაპიტალიზმისა და იმპერიალიზმის საფუძვლებს საფრთხეს უქმნის. ნაცვლად ამისა, ეს პროცესი ხორციელდება „დეფიციტური რევოლუციების“, მაიდანის ტიპის, კონტექსტში, რომლებიც ვერც ლიბერალური დემოკრატიის კონსოლიდაციას აღწევენ და ვერც კორუფციის ამოძირკვას. ერთი მხრივ, თუკი ისინი მოახერხებენ ავტორიტარული რეჟიმების დამხობასა და სამოქალაქო საზოგადოების NGO წარმომადგენლების „გაძლიერებას“, მეორე მხრივ, ისინი მიდრეკილნი არიან დაასუსტონ საჯარო სექტორი და გაზარდონ კრიმინალის დონე, სოციალური უთანასწორობა და ეთნიკური დაძაბულობანი.[1]
შემთხვევითი არაა, რომ უკრაინის „დეკოლონიზაციაზე“ საუბარისას ასე ხშირია სიმბოლოებსა და იდენტობაზე მსჯელობა, და ასე იშვიათია სოციალური გარდაქმნის შესახებ ლაპარაკი. თუკი სასწორზე დგას უკრაინული სახელმწიფოებრიობის დაცვა, რა სახისაა ეს სახელმწიფო? ჯერჯერობით, უკრაინის „დეკოლონიზაცია“ არ მისულა უფრო მყარ სახელმწიფო ინტერვენციონალისტურ ეკონომიკურ პოლიტიკამდე, არამედ სწორედ მის საპირისპირომდე. პარადოქსია, მაგრამ ომის ობიექტური იმპერატივებისდა მიუხედავად, უკრაინა აგრძელებს პრივატიზაციას, დაბლა სწევს გადასახადებს, უარს ამბობს შრომის უსაფრთხოების კანონმდებლობაზე და ადგილობრივ „კორუმპირებულ“ ფირმებთან შედარებით უპირატესობას „გამჭვირვალე“ საერთაშორისო კორპორაციებს ანიჭებს.[2] ომის შემდგომ გეგმებში არ იკითხება უფრო ძლიერი სუვერენული სახელმწიფოს აშენება, არამედ უცხოური საინვესტიციო სტარტ-აპებისთვის არეალის შექმნა; ან სულ ცოტა, ასეთ შთაბეჭდილებას ტოვებდნენ უკრაინელი მინისტრები ლუგანოში უკრაინის აღდგენისათვის მიძღვნილ კონფერენციაზე. ზოგიერთი გულუბრყვილდ იმედოვნებს, რომ „სამხედრო ანარქიზმი“, დაფუძნებული სანუკვარ ჰორიზონტალურ მოხალისეობაზე, რომელიც რუსეთის შეჭრის შემდგომ ამოიზარდა, ჩაანაცვლებს დროში შემოწმებულ „სამხედრო სოციალიზმს“.[3] უფრო ფხიზელი შეფასებები მიგვითითებენ პირობებზე, რომლებიც სახელმწიფოს ფრაგმენტაციისა და ძალადობის პოლიტიკური ეკონომიისათვის შეიქმნა. ჯერ კიდევ უცნობია, რას უზამს უკრაინის სახელმწიფო შერჩეული ოლიგარქების ახლახან ნაციონალიზებულ სამრეწველო აქტივებს – დაუბრუნებს მათ ძველ მფლობელებს, გადაიხდის კომპენსაციას თუ ტრანსნაციონალური კაპიტალისთვის მათ რეპრივატიზაციას მოახდენს – მაგრამ ნაკლებად სავარაუდოა, რომ ის ომის შემდგომი სახელმწიფო სექტორის მთავარი დასაყრდენი გახდეს. დიდი ალბათობით, ცალკეულ დარგებში, ისინი დარჩებიან კრიზისებზე საკმაოდ შეზღუდული რეაგირების ზომებად.[4]
უკრაინული „დეკოლონიზაცია“ დაიყვანება ყველაფრის გაუქმებაზე, რაც დაკავშირებულია რუსულ გავლენებთან კულტურაში, განათლებასა და საჯარო სფეროში. ამის წინააღმდეგ, ეს პროცესი (დეკოლონიზაციის; რედ. შენ) აძლიერებს ხმებს, რომლებიც უკრაინის თვითმყოფადობას გამოხატავენ. ეს კომბინირებულია თავდასხმებთან – ან, როგორც ზელენსკის მიერ 2022 წლის მარტში თერთმეტი პოლიტიკური პარტიის აკრძალვისას, რეპრესიებთან – მათ წინააღმდეგ, ვინც ამ პროცესის შესაფერხებლად გამოდიან, ან „პრორუსის“ იარლიყი აქვთ მოკერებული, როგორც წესი უსამართლოდ. აქედან გამომდინარე, უკრაინის „დეკოლონიზაცია“ ყალიბდება (ნაციონალური-) იდენტობის პოლიტიკის გარკვეულ ვარიანტად, ე.ი პოლიტიკად, რომელიც ცენტრირებულია გაარსებითებულ ჯგუფთან მიკუთვნებულობის მტკიცებაზე დაპროექტებული გაზიარებული გამოცდილებით. აქ – უკრაინის მიმართ გაზრდილი გლობალური ინტერესის წყალობით, ასევე უკრაინელთა ფიზიკური გადასახლებით დასავლეთის ქვეყნებში, სადაც მათ შეუძლიათ უფრო აქტიურად იმონაწილეონ საერთაშორისო დებატებში, – უკრაინელი მკვლევარები, ინტელექტუალები და ხელოვანები დილემას აწყდებიან. ჩვენ ან ნებას ვრთავთ საკუთარ თავს გავხდეთ დასავლეთში ინსტიტუციონალიზებული პოლიტიკური იდენტობის უბრალოდ კიდევ ერთი „ხმა“, ძალზედ სპეციფიკურ სფეროში, რომელშიც უკრაინელები იქნებოდნენ მხოლოდ ბოლო დამატება უმცირესობათა სხვა მრავალი ხმის გრძელ მოსაცდელ რიგში, ან ნაცვლად ამისა, უკრაინული ტრაგედიით დაწყებული, გლობალური მნიშვნელობის საკითხების არტიკულირებისთვის, მიზნად ვისახავთ მათი გადაჭრის გზების ძიებას და ზოგადსაკაცობრიო ცოდნაში წვლილის შეტანას. პარადოქსია, მაგრამ ეს მოითხოვს ბევრად უფრო ღრმა და წრფელ ჩართულობას უკრაინასთან, ვიდრე ეს დღეს ხდება.
აღიარება ვისთვის?
თანამედროვე იდენტობის პოლიტიკის კრიტიკები მიანიშნებენ ფუნდამენტურ წინააღმდეგობებზე: „რატომ ვეძებთ აღიარებას სწორედ იმ ინსტიტუციებისგან რომელსაც უარვყოფთ, როგორც მჩაგვრელს?[5] მჩაგვრელი სიტუაციები, რომლებსაც აწყდებიან ქალები, შავკანიანები და სხვები, მოიცავენ კომპლექსურ საზოგადოებრივ ურთიერთობებს, ინსტიტუციებსა და იდეოლოგიებს, რომლებიც კვლავწარმოებულია კაპიტალისტური ურთიერთობების საფუძველში. შავკანიანების, ჰომოსექსუალთა და ქალთა განმათავისუფლებელი მოძრაობები, რომლებიც 1960-იან და 70-იან წლებში წარმოიშვნენ, იბრძოდნენ ერთიანი რეპრესიული საზოგადოებრივი წესრიგის წინააღმდეგ. ეს მჩაგვრელი ურთიერთობა ჯერ კიდევ ძალაშია, თუმცა საყოველთაო განთავისუფლების საკითხი უკვე დიდი ხანია დღის წესრიგიდან გაქრა; ამის ნაცვლად, იდენტობის თანამედროვე პოლიტიკა ემსახურება ცალკეული ხმების გაძლიერებას, რომლებიც, როგორც მიიჩნევა, საკუთრივ მათი სპეციფიკურობის საფუძველზე წარმომადგენლობას საჭიროებენ. საზოგადოებრივი რედისტრიბუციის ნაცვლად, ეს პოლიტიკა, პირველ რიგში, იმ ინსტიტუციების შიგნით აღიარებას მოითხოვს, რომლებიც თავად არ დგას ეჭვს ქვეშ.[6] უფრო მეტიც, რადგან ჯგუფები, რომელთა ესენციალიზაციისკენ იდენტობის პოლიტიკა მიდრეკილია, ყოველთვის შინაგანად დაყოფილია, ის გარდაუვლად აძლიერებს უფრო პრივილეგირებულთა ხმებს, რომელთაც უფლება აქვთ ისაუბრონ იმ ჯგუფების სახელით, რომლებსაც ისინი სინამდვილეში, შეიძლება, არც წარმოადგენენ. შესაბამისად, ეს პოლიტიკა ცდილობს კვლავაწარმოოს და დააკანონოს ფუნდამენტური სოციალური უთანასწორობა.
არ არის საჭირო იმის თქმა, რომ უკრაინული იდენტობის პოლიტიკა რუსეთისგან აღიარებას არ ეძებს. რუსებთან საუბრის იდეა, თვით ანტიპუტინისტ და ომის წინააღმდეგ განწყობილ რუსებთან, მუდმივად თავდასხმის ქვეშაა. როგორც ერთმა უკრაინელმა პოლიტიკოსმა თქვა „კარგი რუსი არ არსებობს“.[7] ამის ნაცვლად უკრაინის იდენტობის პოლიტიკას, პირველ რიგში, მიზანში დასავლეთი ჰყავს ამოღებული, რომელიც დამნაშავედაა ჩათვლილი რუსეთის შემოჭრის, რუსეთთან ვაჭრობის ნების დართვის გამო, პუტინის რეჟიმის „დაწყნარებისთვის“, უკრაინის არასაკმარისი მხარდაჭერის უზრუნვლყოფისთვის და აღმოსავლეთ ევროპის შესახებ „რუსული იმპერიალიზმის“ ნარატივების კვლავწარმოებისთვის.[8] მიუხედავად ამისა, თუკი დასავლეთს ადანაშაულებენ უკრაინის ტანჯვისათვის, მას მეტნაკლებად მარტივად შეუძლია გამოისყიდოს მისი დანაშაული, „უკრაინულის“ უპირობო მხარდაჭერით და „რუსულის“ უპირობო უარყოფით. ამ პოლიტიკისთვის პრობლემა რუსული იმპერიალიზმია და არა იმპერიალიზმი ზოგადად. უკრაინის დასავლეთზე ჩამოკიდება/დამოკიდებულება, როგორც წესი, სრულიად არ პრობლემატიზირდება.
ასე რომ, უკრაინელები უნდა მიიღონ, როგორც დასავლური ცივილიზაციის ორგანული და განუყოფელი ნაწილი. ნამდვილად, უკრაინელები აღმოჩდნენ არა მხოლოდ ისეთივე დასავლურები, არამედ მათზე უკეთესნი, დასავლური ცივილიზაციის საზღვრის დაცვით, დასავლური ღირებულებებისთვის დაღუპისთვისა და ტანჯვისთვის, უკრაინელები უფრო დასავლელები არიან, ვიდრე ისინი, ვინც დასავლეთში ცხოვრობენ.[9] თუმცა, თუ უკრაინელებს აფასებენ, პირველ რიგში, იმისთვის, რომ ისინი რუსეთთან ომში წინა ხაზზე იმყოფებიან, რა პოზიტიურ წვლილი შეიძლება შეიტანოს დასავლეთში ამ ქვეყანამ, გარდა თანმიმდევრული ანტირუსული პოლიტიკისა? საკითხი, მხოლოდ უდავოდ დასავლეთის სტრუქტურებში აღიარებას შეეხება და მათთან დამსგავსების მცდელობას? არსებობს რაიმე სხვა, გარდა იმისა, რომ ბრძოლის ველზე რუსეთის დამარცხება გამოუვიდეს? მინიშნების მიღება ორივე მხრიდან შეიძლება: დასავლეთი უმზერს უკრაინას, ხოლო უკრაინელები უმზერენ დასავლეთს. აღსანიშნავია, რომ ისინი საუბრობენ სხვადასხვა საგანზე. დასავლური ხედვა უკრაინული პოლიტიკისა, როგორც წესი, დიქოტომიურ ფორმას იღებს. ცუდი ასპექტები, თუ ისინი არ აღიქმება, როგორც რუსეთის ბოროტი განზრახვის პირდაპირი შედეგი, ძირითადად ადგილობრივი ელიტებიდან მომდინარე „კორუფციას“ მიეწერება. დადებითი მხარე მომდინარეობს უკრაინის სამოქალაქო საზოგადოებიდან, რომელიც (სიურპრიზი!) მხარს უჭერს „დასავლეთს“, ხშირად იღებს დასავლელი დონორებისგან გულუხვ მხარდაჭერას და, რა თქმა უნდა, წვლილი შეაქვს დასავლეთის თვითშეფასების ამაღლებაში.
ზოგიერთი იმასაც ამტკიცებს, რომ რუსეთის შემოჭრამ დემოკრატიზაციის გზაზე პოზიტიური შედეგები მოუტანა უკრაინას.[10] მანამდე საუბრები სრულიად საპირისპიროს შესახებ მიმდინარეობდა: უკრაინულ პოლიტიკაში რეპრესიულ ტენდენციებს აღიარებდნენ, მაგრამ ამაში დამნაშავე რუსული საფრთხე გახლდათ. რას უნდა ელოდოთ იმ ქვეყნისგან, რომელიც გარე აგრესიას ემსხვერპლა? ნეტა ომის პერიოდში დემოკრატიზაციის ამბავი სიმართლე იყოს. ზოგიერთი კვლევა ადასტურებს, რომ გამოკითხვებში უკრაინელთა უმრავლესობა მხარს დემოკრატიულ ღირებულებებს უჭერს; თუმცა არსებობს არანაკლები მტკიცებულება იმისა, რომ უკრაინელები კვლავ უპირატესობას ანიჭებენ ძლიერ ლიდერს დემოკრატიულ სისტემასთან შედარებით და ვერ იტანენ ომის პერიოდში უთანხმოების (განსხვავებული აზრების) არსებობას.[11] უკრაინელებმა შეჭრას უპასუხეს გაძლიერებული ურთიერთდახმარებითა და ჰორიზონტალური თანამშრომლობით, მაგრამ რამდენად არატიპურია ეს საზოგადოებისთვის, რომელსაც საფრთხე ემუქრება? იქნება კი ან რამდენად იქნება უკრაინული მოხალისეობა ინსტიტუციონალიზებული ომის შემდგომ, ეს რთული საკითხია; მოხალისეობის წინა ტალღა 2014 წელს დონბასში ომის დაწყებისას არაფორმალური პიროვნული ინიციატივებით გამოწვეული აღმოჩნდა და ნაკლები როლი შეასრულა ორგანიზებული სამოქალაქო საზოგადოების შენარჩუნებაში.[12] ამავე დროს, უკრაინული პოლიტიკა ხორციელდება ფონურად, ოპოზიციური პარტიების დახურვით, ტელეტრანსლაციების მონოპოლიზაციით, სიფხიზლის გამოჩენით, რომელიც ძირითადად დაუსჯელი რჩება, „მოღალატეების“ მონაცემთა ბაზის გაფართოებით, რომელთა ნაწილი დაფინანსებულია ამერიკელი დონორების მიერ და მათზე თავდასხმებით, ვინც არ არის პატრიოტულ კონსენსუსზე თანახმა. ვართ კი იმ მდგომარეობაში, გაკვეთილები ჩავატაროთ დემოკრატიასა და სამოქალაქო აქტივიზმზე? ზოგიერთ უკრაინელ ოლიგარქს ძალა ეცლება, რადგან რაკეტები, უპილოტო თვითმფრინავები და არტილერია თავს ატყდება მათ საკუთრებას, მათი ტელეარხები გადასცემენ სამთავრობო შინაარს, ხოლო ლოიალური დეპუტატები უნისონში საუბრობენ პრეზიდენტის პარტიასთან ერთად. იმის მიუხედავად, აღიდგენენ თუ არა ისინი ძალაუფლებას ომის შემდგომ, ნაკლებად სავარაუდო ჩანს, რომ მათ ადგილს თვითორგანიზებული უკრაინელი ხალხი დაიკავებს და არა ტრანსნაციონალური კაპიტალი, ზელენსკის პერსონიფიცირებული რეჟიმი და NGO სამოქალაქო საზოგადოების ზედა ფენა.
იქნებ მსოფლიომ ჩვენი ეკონომიკისგან უნდა ისწავლოს? სინამდვილეში ეს არის ხედვა, რომელიც დასავლეთზე მიმართული უკრაინული მზერიდან მომდინარეობს. საშუალო კლასის უკრაინელი ლტოლვილები, ვინც ამ წელს ევროკავშირში ხელახალი ცხოვრება დაიწყო, სოციალურ ქსელში გესლიან ისტორიებს ავრცელებენ ძველი ყაიდის ევროპული ბიუროკრატიისა და „ცუდი“ სერვისის შესახებ. თუმცა „უკეთესი“ უკრაინული სერვისების სფეროს უკან, ყველაზე დაბალი ხელფასები და მშრომელთა უფლებების ყველაზე სუსტი დაცვა დგას. უკრაინის გაციფრულებამ წინ წაიწია, მაგრამ ეს არის ჩამორჩენილების ტიპური უპირატესობა: უკრაინა ვალდებული იყო გაციფრულებისკენ წასულიყო, რადგან სახელმწიფოებრივი ინსტიტუტები ძალზედ არაეფექტურები იყვნენ – ესაა კიდევ ერთი მიზეზი, რის გამოც ამდენი მოხალისეობა და საერთაშორისო დახმარება არსებობს. მაგრამ სწრაფი რეაგირება ნაკლებადაა პრობლემის გრძელვადიანი გადაჭრა.
სწორედ ამის გამოისობით, ეს არ არის უკრაინის უნიკალური უპირატესობა; ამ მიზეზით არ ზრუნავს დასავლური ელიტა უკრაინაზე დღეს. აქ ნამდვილად იყო ლეგიტიმურობის გარკვეული დეფიციტი, რომელიც ბოლო ათწლეულში გაიზარდა; მის სიმპტომებს შორისაა ტრადიციული პარტიებისგან მხარდაჭერის შემცირება, პოპულისტური მოძრაობების ზრდა და პირდაპირი მოძრაობების პროტესტები – Black Lives Matter, Me Too – ჩაგრულების პოზიციიდან. გარკვეული თვალსაზრისით, ყოველივე ეს არის რეპრეზენტაციის კრიზისზე პასუხი. ხალხი ამბობს: „თქვენ – პოლიტიკოსები, გლობალური ელიტა, თეთრები, კაცები – ჩვენ არ წარმოგვადგენთ. თქვენ ვერ ილაპარაკებთ ჩვენი სახელით“. ისტორიულად ისე ჩამოყალიბდა, რომ წამყვანმა დასავლურმა სახელმწიფოებმა, მარგინალური ჯგუფების არჩეული წევრების ფორმალური ჩართულობით საკმაოდ წარმატებით გაანეიტრალეს ხსენებული კრიტიკა. – „გამოსავლით“, რომელიც გამორიცხავდა არსებული წესრიგის უფრო სერიოზულ გამოწვევებს. ჩაგრულთა უნივერსალური თვალსაზრისით, ეს შინაარსგამოცლილი გადაწყვეტილება ყოველთვის არასაკმარისი გახლდათ; ამან შეარბილა წარმომადგენლობის კრიზისი, თუმცა, არ გადაუჭრია ის. დღეს უკრაინული წინააღმდეგობა გამოიყენება ანალოგიური გზით, რათა მეტი ნდობა მიენიჭოს დასავლურ უპირატესობას. უკრაინელები წარმოჩინდებიან როგორც იმ ყველაფრისთვის მებრძოლი და სიცოცხლის გამწირველი ხალხი, რისიც ძალიან ბევრ დასავლელს აღარ სჯერა. კეთილშობილი ბრძოლა ახალ სისხლს გადაუსხამს (ბუკვალურად) მის კრიზისში მყოფ ინსტიტუციებს, რომლებიც მზარდ იდენტიტარულ „ცივილიზაციურ“ რიტორიკაში არიან გახვეულნი. დასავლელი ლიდერები რუსული საფრთხის წინააღმდეგ განუწყვეტლივ ერთიანობისაკენ მოუწოდებენ. დასავლეთისა და რუსეთის, ჩინეთისა ან ირანის პოლიტიკურ რეჟიმებს შორის არსებითი განსხვავებები ნამდვილად არსებობს. მაგრამ უკრაინაში არსებული ომის იდეოლოგიურ კონფლიქტად წარმოდგენა – დემოკრატია ავტოკრატიის წინააღმდეგ – ცუდად მუშაობს. რუსეთის მიდგომა, ერთი მხრივ, ხოლო, თურქეთის, საუდის არაბეთისა და ისრაელის – მეორე მხრივ, ძალზედ შეუსაბამოა. პუტინი თავადაც ცდილობს „დეკოლონიზაციის“ შესახებ ნარატივების ინტრუმენტალიზაციას, წარმოაჩენს რა 2022 წლის სექტემბერში უკრაინის სამხრეთ-აღმოსავლეთ რეგიონების ანექსიას, როგორც სამართლიან ბრძოლას დასავლური ელიტის წინააღმდეგ, რომელმაც გაძარცვა მსოფლიოს დიდი ნაწილი და დღესაც აგრძელებს სხვა სახელმწიფოების სუვერენიტეტისა და „ტრადიციული“ კულტურების დაშინებას. მაგრამ რისი შეთავაზება შეუძლია მას გლობალური სამხრეთისათვის, გარდა იმისა, რომ თავისი „წარმომადგენელები“ დასავლელი ელიტების თანასწორად სცნოს, მათი თვითგამოცხადებული იდენტობის საფუძველზე? დასავლური ელიტა ცდილობს, გადაარჩინოს გაცვეთილი საერთაშორისო წესრიგი; რუსული ელიტა კი, ყველაფრის გადახედვას ცდილობს, რათა ახალ წესრიგში უკეთეს პოზიციაში აღმოჩნდეს. მაგრამ არცერთ მათგანს არ შეუძლია დაზუსტებით ახსნას ის, თუ კაცობრიობის დანარჩენი ნაწილი ნებისმიერი შედეგიდან გამომდინარე როგორ გაიმარჯვებს. ესაა სწორედ „მრავალპოლარულობა“ როგორადაც შეიძლება გამოიყურებოდეს – ნაციონალური და ცივილიზაციური იდენტობების გამრავლება, წინააღმდეგობრივი დეფინიციებით, მაგრამ უნივერსალური პოტენციალის უქონლობით.
უკრაინის უნივერსალური მნიშვნელობა
შეკითხვა, რომელიც უკრაინელებს უნდა დავუსვათ, შემდეგია: გვჭირდება კი, მარცხისათვის განწირული იდენტობის პოლიტიკის ნაწილი ვიყოთ? წელს ღონისძიებები, პანელები, სესიები ზვირთივით გაიზარდა, რაც დაუკავშირდა უკრაინას, რუსეთსა და ომს, მასთან ერთად ამ დისკუსიებში ძალზედ გაიზარდა მოთხოვნა „უკრაინულ ხმებზე“. ეჭვგარეშეა, უკრაინელი მკვლევრები, ხელოვანები და ინტელექტუალები საერთაშორისო დისკუსიებში უნდა იყვნენ ჩართულნი, და არა მხოლოდ უკრაინის შესახებ. თუმცა, ჩართულობის პრობლემა არა რაოდენობაში, არამედ თვისობრიობაშია. ჩვენ ვნახეთ, რომ მოძველებული არგუმენტები (უკიდურეს შემთხვევაში პირველყოფილი ნაციონალიზმის არგუმენტები ტელეოლოგიურ მტკიცებებთან ლიბერალური დემოკრატიის უპირატესობის შესახებ უცნაურად ერთიანდებიან) იძენენ ლეგიტიმაციას.[13] უკვე შეგვიძლია, შევამჩნიოთ იდენტობის თანამედროვე პოლიტიკისათვის დამახასიათებელი ტოკენიზმის (შინაარსგამოცლილის ს.კ.) ფენომენი, როდესაც „უკრაინული ხმების“ სიმბოლური ჩართულობა არ ნიშნავს ცოდნის სტრუქტურების გადახედვას დასავლური ელიტის ინტერესებთან შესაბამისობაში, გარდა მათი დანაშაულის გრძნობის გამწვავებისა რუსეთთან დაშოშმინების პოლიტიკის გამო. ამას გარდა, ფორმალისტური წარმოდგენა ტოკენიზებული „უკრაინული ხმებისა“ უკრაინიდან სხვა „ხმების“ გაჩუმებას ემსახურება, რომელთა ინსტრუმენტალიზება არც თუ ისე მარტივია. უნდა გვჯეროდეს თუ არა იმის, რომ დასავლური კავშირების მქონე ინგლისურენოვანი ინტელიგენცია, რომელიც როგორც წესი, კიევში ან ლვოვში მუშაობს და ხშირად ერთმანეთს პირადადაც კარგად იცნობს, 40 მილიონიანი ნაციის მრავალფეროვნებას წარმოადგენს?
აშკარაა, რომ გამოსავალია არა კიდევ უფრო მეტი „ხმის“ ჩართვა, არამედ ესკალირებული ნაციონალური იდენტობის პოლიტიკის ფუნდამენტურად მცდარ ლოგიკასთან კავშირის გაწყვეტა. ადრე, დასავლეთისა და აღმოსავლეთ ევროპის მკვლევრებს შორის (მათ შორისაა უკრაინელებიც), ჩამოყალიბდა მკაფიოდ კოლონიური ურთიერთობები. როგორც წესი, ჩვენ ვიყავით მიმწოდებლები მონაცემებისა და ადგილობრივი იდეების, რომლებიც თეორიზდებოდა დასავლელების მიერ, შემდგომ ისინი საერთაშორისო ინტელექტუალური დიდების მოსავლის დიდ ნაწილს იღებდნენ. უეცარი ინტერესი უკრაინისადმი და „დეკოლონიზაციის“ მომენტისადმი ამ ურთიერთობის გადახედვის შესაძლებლობას იძლევა.
იდენტობის პოლიტიკა არის თამაში, რომელიც განწირულია მარცხისათვის. იყო აღიარებული მხოლოდ „უკრაინელობისთვის“ ნიშნავს, რომ ჩვენ კვლავ მარგინალიზებულები ვიქნებით შემდგომი გეოპოლიტიკური რეკონსტრუქციის დროსაც. იმის ნაცვლად, რომ ვიყოთ იმ ხალხის „ხმა“, რომელთა წარმოდგენა სინამდვილეში არ შეგვიძლია, – ე.ი. პასუხისმგებლობა ავიღოთ მათზე – ჩვენ მიზნად უნდა დავისახოთ იმ წვლილის საფუძველზე ჩართულობა, რომელსაც შევიტანთ უნივერსალური პრობლემების გადაჭრაში, რომლებიც კაცობრიობის წინაშე დგას, როგორებიცაა პოლიტიკური, ეკონომიკური, ეკოლოგიური კრიზისები. უკრაინისა და საერთოდ, მთელი პოსტ-საბჭოთა სივრცის ღრმა ცოდნა შეიძლება ძალზედ სასარგებლო იყოს, რადგან ამ კრიზისების ზოგიერთი ყველაზე საზიანო შედეგი სწორედ ჩვენს რეგიონში გამოჩნდა მისი ყველაზე მწვავე და ტრაგიკული ფორმით.
მაგალითად, როგორ შეგვიძლია ვიმსჯელოთ თანამედროვე სამოქალაქო რევოლუციების შესახებ, რომლებიც მზარდი სისწრაფით მოედო მთელ პლანეტას უკრაინის გარეშე – ქვეყნის, სადაც სამი რევოლუცია მოხდა ერთი თაობის პერიოდში და რომელსაც თითქმის არ მოუტანია რევოლუციური ცვლილებები? ისინი ცუდად ორგანიზებული წინააღმდეგობების ხორცშესხმაა, რომლებსაც ყველაზე ბუნდოვანი მიზნები აქვთ და სუსტი მთავრობა ჰყავთ; ეს იგივე პრობლემებია, რომლებსაც პოლიტიკური წარმომადგენლობის დასავლური კრიზისის დროს პოპულისტური რეაქციები შეეჯახა.[14] ოპოზიციური პარტიები ძალაუფლებაში ცვლილებების დიდი მოლოდინის ფონზე მოდიან, მაგრამ, როგორც წესი, ისინი საერთოდ ვერ იწყებენ რაიმე სახის სერიოზულ რეფორმას. ათწლეულების განმავლობაში უკრაინაში კონკურენტ „ოლიგარქთა“ ცინიკური პოლიტიკა დომინირებდა, მთავრობისადმი რეკორდულად დაბალ ნდობასთან ერთად, რამაც საბოლოო ჯამში ხმების გამაოგნებელი 73 პროცენტიანი მაჩვენებელი გამოიწვია ტელევარსკვლავის, პოლიტიკაში სრულიად ახალბედა მოთამაშის მიმართ. ხომ არ გვეცნობა? და რას ვიტყოდით უკრაინის „დასავლეთ“ და „აღმოსავლეთ“ რეგიონებს შორის ყბადაღებული „რელიგიური განხეთქილების“ კავშირზე აშშ-ში მზარდ პოლარიზაციასთან ან ბრექსიტის შემდგომ ბრიტანეთთან? უკრაინელები და, რა თქმა უნდა, საერთოდ, აღმოსავლეთ ევროპელები – ცხოვრობდნენ სახელმწიფო სამედიცინო ინსტიტუციების სისტემატური დაუფინანსებლობის პირობებში, იმაზე დიდი ხნით ადრე, ვიდრე კოვიდ პანდემია შექმნიდა ფართოდ აღიარებულ პრობლემებს.
მხოლოდ რამდენიმე თემაა, რომელიც უკრაინის „დეპროვინციალიზაციის“ შესახებ დისკუსიას გაამძაფრებდა. ყოველივე ამან „უკრაინფლეინინგის“ ბრალდებებისადმი მოწყვლადებად არ უნდა გვაქციოს – დაუსაბუთებელ რეგიონალური ჩარჩოს მორგებისადმი კონტექსტებზე, რასაც ისინი ძნელად თუ შეესაბამებიან. კლასიკური სოციალური მეცნიერებების ფორმირების წლებში, ფუნდამენტური პროცესების საკვლევ პარადიგმულ ნიმუშად ერთ მუჭა ქვეყნებს იყენებდნენ. ინგლისი კაპიტალიზმის გაჩენის შესახებ დისკუსიებისას საკვლევი მოდელი იყო, იმავე დროს, საფრანგეთი მოჰყავდათ სოციალური რევოლუციების დინამიკის მოწინავე მაგალითად. თერმიდორისა და ბონაპარტიზმის ცნებები დაგვეხმარა სინათლე მოჰფენოდა პოლიტიკური რეჟიმების დინამიკას მრავალ ქვეყანაში. იტალიამ პასიური რევოლუციისა და ფაშიზმის ცნებები გვაჩუქა.
ხსენებული საკითხები კაპიტალიზმის პროგრესული ექსპანსიისა და მოდერნიზაციის პერიოდის მოდელები იყო. მაგრამ ახლა, მსოფლიო მრავალმხრივ კრიზისს განიცდის გამოსავალი კი არ მოჩანს, და ხომ არ ღირს, პარადიგმული შემთხვევები მსოფლიოს სხვა ნაწილში ვეძებოთ, სადაც ადრეც არსებობდა ანალოგიური და უფრო ღრმა კრიზისული ტენდენციები? მაგალითად, ქვეყანა რომელიც ევროპული აგრარული პერიფერიიდან სწრაფად იქცა კოსმოსისა და კიბერნეტიკის მოწინავე ამთვისებლად, მხოლოდ ორი თაობის განმავლობაში, ხოლო შემდეგი თაობის ცხოვრების პერიოდში გლობალური სამხრეთის ყველაზე ჩრდილოურ ქვეყნად გადაიქცა, მშპ-ს მკვეთრი დაცემითა და გამანადგურებელი ომით; ქვეყანა რომელიც ვარსკვლავებისკენ მიფრინავდა, ახლა შეიძლება შუა საუკუნეებში გადავარდეს. ოცდაათი წლის წინ გვჯეროდა, რომ პოსტ-საბჭოთა ქვეყნები დაეწეოდნენ დასავლეთ ევროპას, უკრაინა კი იქნებოდა, როგორც ფინეთი ან საფრანგეთი. 1990-იანების შუა წლებში ჩვენი ამბიციები შევარბილეთ და შევეცადეთ, სწრაფად დავწეოდით პოლონეთს ან უნგრეთს. გაზვიადება იქნებოდა, გვეთქვა, რომ თვითგამანადგურებელი პოსტ-საბჭოთა ქვეყნები კვლავ შეძლებენ, რომ დასავლეთის ქვეყნებს დაეწიონ; მაგრამ სწორედ ჩვენ შეიძლება გავხდეთ თქვენი მომავალი და არა პირიქით.
მოწოდება – უკრაინა დავინახოთ როგორც შორსმავალი გლობალური კრიზისის პარადიგმული შემთხვევა, მოითხოვს თავად ამ ქვეყნის სრულიად განსხვავებულ პერსპექტივაში მოაზრებას. ეს ნიშნავს ტიპური პოსტ-საბჭოთა ლიბერალური მოდერნიზაციის ტელეოლოგიური ისტორიის უარყოფას, რომელიც „დეკოლონიზაციის“ ნიღბით მოითხოვს ბევრად უფრო დაბალი კოლონიური მდგომარეობის ინტერიორიზაციას. ამის ნაცვლად უნდა ვაღიაროთ, რომ შეგვიძლია ვიამაყოთ ოდესღაც უნივერსალური მოძრაობის ნაწილად ყოფნით. უკრაინამ გადამწყვეტი როლი შეასრულა კაცობრიობის ისტორიის უდიდეს სოციალურ რევოლუციასა და მოდერნიზაციაში. უკრაინა იყო ადგილი, სადაც მეორე მსოფლიო ომის ყველაზე მნიშვნელოვანი ბრძოლები გაიმართა. მილიონობით უკრაინელმა მშვიდობიანმა მოსახლეობამ და წითელი არმიის ჯარისკაცმა უდიდესი მსხვერპლი გაიღეს ნაცისტური გერმანიის დამარცხებისთვის. უკრაინა ავანგარდისტული ხელოვნებისა და კულტურის ცენტრი იყო მსოფლიო მასშტაბით. სახელმწიფო-სოციალისტური რეჟიმის მიერ მასობრივი მკვლელობები საყოველთაოდ აღიარებულია; მაგრამ მათი ექსპლუატირება საბჭოთა მიღწევების გაუფასურებისათვის იმას ნიშნავს, რომ უკრაინული შრომა, სისხლი და ტანჯვა უაზროა. უფრო მეტიც, ეს პუტინს ნებას აძლევს, გააგრძელოს საბჭოთა ისტორიის ინსტრუმენტალიზება არა მხოლოდ შიდა, არამედ, ასევე მსოფლიო აუდიტორიისათვისაც, რომელიც მიმდინარე ომს აკვირდება არა დასავლური ელიტის, არამედ მათი თვალებით ვინც საუკუნეებია ჩაგრულნი არიან. ჩვენ, ჩვენს წარსულს მთლიანობაში უნდა ვითხოვდეთ, რათა მოვიპოვოთ უკეთესი მომავალი. „დეკოლონიზაციის“ ვიწრო დღის წესრიგი, რომელიც ანტი-რუსულ და ანტი-კომუნისტურ იდენტობის პოლიტიკამდე დაიყვანება, უფრო მეტად ართულებს უნივერსალური პერსპექტივის გახმოვანებას უკრაინის შესახებ, იმის მიუხედავად, თუ რამდენი უკრაინელი თანაუგრძნობს მას.
[1] როგორც მარკ ბეიზინგერმა ჩამოაყალიბა რაოდენობრივი მონაცემების საფუძველზე; იხ: The Revolutionary City: Urbanization and the Global Transformation of Rebellion, Princeton 2022. For ‘deficient revolutions’, see Volodymyr Ishchenko and Oleg Zhuravlev, ‘How Maidan Revolutions Reproduce and Intensify the Post-Soviet Crisis of Political Representation’, ponars, 18 October 2021.
[2] Anna Jikhareva and Kaspar Surber, ‘Ukraine Shouldn’t Become a Neoliberal Laboratory’, Jacobin, 17 September 2022; Peter Korotaev, ‘Ukraine’s War Economy Is Being Choked by Neoliberal Dogmas’, Jacobin, 14 July 2022; Luke Cooper, ‘Market Economics in an All-Out-War?’, lse Research Report, 1 December 2022.
[3] Aris Roussinos, ‘Did Ukraine Need a War?, UnHerd, 1 July 2022.
[4] Cooper, ‘Market Economics in an All-Out-War?’
[5] Chi Chi Shi, ‘Defining My Own Oppression: Neoliberalism and the Demand of Victimhood’, Historical Materialism, vol. 26, no. 2, 2018.
[6] Nancy Fraser, ‘From Redistribution to Recognition? Dilemmas of Justice in a “Post-Socialist” Age’, NLR I/212, July–August 1995.
[7] Iryna Podolyak, ‘Why Russians Are to Blame for Putin’, Visegrad/Insight, 16 March 2022.
[8] Olesya Khromeychuk, ‘Where Is Ukraine?’, rsa, 13 June 2022.
[9] George Packer, ‘Ukrainians Are Defending the Values Americans Claim to Hold’, The Atlantic, October 2022.
[10] Nataliya Gumenyuk, ‘Russia’s Invasion Is Making Ukraine More Democratic’, The Atlantic, 16 July 2022.
[11] us National Democratic Institute, ‘Opportunities and Challenges Facing Ukraine’s Democratic Transition’, August 2022; Iryna Balachuk, ‘Majority of Ukrainians Want Strong Leader, Not Democracy during War—kmis’, Ukrainska Pravda, 18 August 2022.
[12] Anton Oleinik, ‘Volunteers in Ukraine: From Provision of Services to State- and Nation-Building’, Journal of Civil Society, 18 September 2018.
[13] Alexander Maxwell, ‘Popular and Scholarly Primordialism: The Politics of Ukrainian History during Russia’s 2022 Invasion of Ukraine’, Journal of Nationalism, Memory and Language Politics, vol. 16, no. 1, October 2022.
[14] Mark Beissinger, ‘Revolutions Have Succeeded More Often in Our Time, but Their Consequences Have Become More Ambiguous’, ceu Democracy Institute, 8 April 2022.
ტექსტი თარგმნა საბა კოხრეიძემ