როდესაც მავანს ლუი ალთიუსერის (1918-1990) სახელი ესმის, უცაბედად, სახეზე ირონია ნარევი ღიმილი გადაურბენს ხოლმე და დადებითი პასუხის მომლოდინე, იკითხავს: ეგ ხომ ის არის, ცოლი რომ მოკლა? დიახ, ალთიუსერის შემზარავი ბიოგრაფიული დეტალი, ცოლის, სოციოლოგი ჰელენ რიტმანის მკვლელობაა (1980). ფილოსოფოსმა ამ ხდომილების შემდეგ ცხოვრება ფსიქიატრიულ კლინიკაში განაგრძო. ზოგიერთი დაჟინებით მოითხოვდა ალთიუსერის გასამართლებას, მაგრამ ფსიქიატრებმა დაადასტურეს, რომ ალთიუსერის ფსიქიკა შერყეული გახლდათ, მას ბრალი ვერ შეერაცხა და მკურნალობა კლინიკაში განაგრძო. ზოგიერთები იმასაც ამბობენ, რომ ალთიუსერის მიერ ჩადენილმა დანაშაულმა მისი ფილოსოფიური მნიშვნელობაც კი გადაფარა. შესაძლოა, რომ მეოცე საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი მოაზროვნის შესახებ მოსაზრება, ერთმა ბიოგრაფიულმა ფაქტმა განსაზღვროს?
მიუხედავად ადრეულ პერიოდში გამოჩენილი თეორიული სიხისტისა, რაც ალთიუსერმა უფრო მოგვიანებით აღიარა, ალთიუსერის „ეპისტემოლოგიური წყვეტის“ კონცეპტი/კონცეფცია დღემდე განხილვად და მოუნელებელ საზრისად რჩება. ალთიუსერმა თამამად და დაურიდებლად განაცხადა, რომ მარქსის 1844 წლის ხელნაწერები იდეოლოგიის გამოძახილი გახლდათ და რომ ეპისტემოლოგიური წყვეტის თარიღი 1846 წელთან და გერმანულ იდეოლოგიასთან კავშირდება. იდეალისტური თუ იდეოლოგიური (რაც, ალთიუსერისთვის, არსებითად ერთი და იგივეა) ფერებით შეღებილი ადრეული ფაზა, მარქსმა მეცნიერული სიმკაცრით დამძიმებული გვიანდელი პერიოდით ჩაანაცვლა. და გერმანულმა იდეოლოგიამ და კაპიტალმა ახალი მეცნიერების კარიბჭე შეაღეს! დიახ, თუკი თალესი მათემატიკის კონტინენტის აღმომჩენი გახლდათ, გალილეი ფიზიკისა, მაშინ მარქსი გერმანულ იდეოლოგიაში ისტორიის კონტინენტის გამომქანდაკებლად გვევლინება. მარქსმა გარდამტეხ მომენტში „უნიკალური ეპისტემოლოგიური წყვეტის წყალობით, ანტი-ჰუმანიზმი და ანტი-ისტორიციზმი დააფუძნა“.
ალთიუსერის ანტი-ჰუმანიზმი მარქსიზმში შემავალ სხვადასხვა ბანაკზე რეაქცია იყო. ალთიუსერის აზრით, იდეალიზმისკენ/იდეოლოგიურობისაკენ მიდრეკილი ბანაკები სოციალისტური ჰუმანიზმისაკენ გადაიხარნენ. ანტი-ჰუმანიზმი „არა მხოლოდ ბურჟუაზიული ჰუმანიზმის წინააღმდეგობების კრიტიკა, არამედ და, უპირველეს ყოვლისა, მისი „უკეთილშობილესი“ მისწრაფებების განსრულება გახლდათ“. ალთიუსერისთვის სოციალიზმისა და ჰუმანიზმის შერწყმისაკენ ამ სწრაფვას, საეჭვო თეორიული შეფერილობა ჰქონდა. ის ამტკიცებდა, რომ ცნება „სოციალიზმი“ მეცნიერულია, ხოლო ცნება „ჰუმანიზმი“ სხვა არაფერია, თუ არა იდეოლოგიური გამონაგონი, მითი. ამ ორს შორის არსებული უთანაბრობა კი, მათ შეუთავსებელს ხდის.
როზა ლუქსემბურგი, გეორგ ლუკაჩი, ანტონიო გრამში, ისევე როგორც მარქსისტი კარლ კორში, იმ ბანაკის ერთ-ერთი გამორჩეული ფიგურები იყვნენ, რომელთაც ალთიუსერი ჰუმანისტურად მიიჩნევდა. თავის დროზე, ასეთი მემარცხენე-ჰუმანისტები შეიძლება ფრანკფურტის სკოლასა და იუგოსლავიის პრაქსისის ჯგუფში და ასევე სსრკ-შიც კი გვეპოვა. 1970-იანი წლების შუა ხანებში, ალთიუსერისთვის კიდევ უფრო საგრძნობი გახდა დასავლეთ ევროპის კომუნისტური მოძრაობის სოციალ-დემოკრატიზაციისაკენ გადახრა, ეს ტენდენცია ევროკომუნიზმის სახელითაა ცნობილი. ევროკომუნისტები ეწინააღმდეგებოდნენ სახელმწიფოს გაუქმების კონცეფციას და ემხრობოდნენ საპარლამენტო გზებს. ისინი კომუნისტურ თეორიას პროლეტარიატის დიქტატურის „უხერხულ“ ცნებას აშორებდნენ.
საბოლოოდ, ალთიუსერი ფრანგი მემარცხენეებისთვის პრობლემა აღმოჩნდა. ალთიუსერის პოლიტიკური პოზიციები, თუნდაც კომუნისტურ პარტიასთან მიმართებით, იმ თეორიული ნაშრომების გაგრძელება გახლდათ, რომლებსაც Lire le Capital–ის და Pour Marx–ის სახელით ვიცნობთ. ალთიუსერისთვის ესპანეთის, იტალიისა და საფრანგეთის კომუნისტური პარტიების მიერ პროლეტარიატის დიქტატურის კონცეფციის ათვალწუნება მიუღებელი იყო, რადგან, როგორც ის წერდა, დიქტატურა მარქსისტული თეორიისთვის ცენტრალური ცნება გახლდათ, ხოლო რაც შეეხება პრაქტიკას, ის ნაწილობრივ მაინც აუცილებელია, თუ კი, რა თქმა უნდა, რევოლუციის გამარჯვება გვსურს.
და ალთიუსერი მხოლოდ მარქსისტი ფილოსოფოსი არ ყოფილა, ის კომუნისტი იყო! დღეს ეს ორი, ერთმანეთს აღარ ემთხვევა, მეორე საკითხია ყოფილან კი ისინი, ოდესმე, ერთმანეთის იგივეობრივნი? როგორც ალთიუსერი 1976 წელს წერდა, „ის, რაც პარტიას განსაზღვრავს მაინც და მაინც მისი წევრების კლასობრივი ხასიათი ან მხოლოდ მეცნიერული თეორია კი არ არის, არამედ ამ ორის კლასობრივ ბრძოლასთან შერევა“. ალთიუსერის სახელი, ბევრგან და ბევრისთვის, მხოლოდ აკადემიური სივრცისთვის დამახასიათებელ ფილოსოფიურ ჟონგლიორობას და ჟარგონების რახა-რუხს უკავშირდება, სინამდვილეში, ალთიუსერი ქმედების ამძრავი იყო.
ალთიუსერისთვის ფილოსოფია აბსტრაქტულ-ინტელექტუალური ძიება არ ყოფილა, არამედ – პრაქსისის რუკა, ქმედების ინსტრუქცია. თეორიას კაპიტალიზმის დემისტიფიკაციის, მისი გაშიფვრის ფუნქცია აკისრია. ამიტომაც შემთხვევითი არ ყოფილა, რომ ალთიუსერის ერთ-ერთი შთამაგონებელი სწორედ ვლადიმერ ლენინი გახლდათ, მისთვის სწორედ ლენინი იყო ნამდვილი ფილოსოფოსი. სწორედ ამიტომაც, ალთიუსერი მთელი თავისი (ხაზს ვუსვამთ) შეგნებული კომუნისტური სიცოცხლის განმავლობაში, მარქსის ფოიერბახის შესახებ მეთერთმეტე თეზისის ერთგული დარჩა: „ფილოსოფოსები სხვადასხვანაირად განმარტავდნენ სამყაროს, საქმე ისაა, ის შეცვლილ იქნას“.
რედაქცია მკითხველს ალთიუსერის საკმაოდ უცნობ ტექსტს სთავაზობს. როგორც ჩანს, კაპიტალიზმის მაქებრებმა და სხვადასხვა ჯურის იდეოლოგებმა მასში ირონიული განწყობა აღძრეს. ქვევით მკითხველი ამ განწყობის ნაყოფს იგემებს.
აჩრდილის სარედაქციო კოლეგია
ამგვარად, კაპიტალიზმიც დაიბადა. თავდაპირველად, ის დამოუკიდებელი წვრილი მწარმოებელია, რომელიც საკუთარი მუყაითობის, დამსახურებებისა და მორალური სიქველეების წყალობით, საკმარისის გაყიდვას ახერხებს, რათა, შემდეგ, სხვა რამდენიმე ხელსაწყო შეიძინოს, რაც, თავის მხრივ, მას რამდენიმე უმწეოს დასაქმების შესაძლებლობას აძლევს. უმწეოებს არაფერი აქვთ საჭმელად, რადგან მათთვის დედამიწაზე (რომელიც, როგორც კანტმა უკვე მიანიშნა, მრგვალია, ანუ სასრული, შემოსაზღვრული) ადგილი უკვე აღარ დარჩა და თანაც, ისინი უძლურნი აღმოჩდნენ თვითონ გამხდარიყვნენ წვრილი მწარმოებლები. ის (დამწყები კაპიტალისტი; დ.გ) მათ კეთილშობილურ სამსახურს უწევს და შრომის სანაცვლოდ ჯამაგირს აძლევს. რა გულუხვობაა! მაგრამ გულუხვობაც ხომ ადამიანის ბუნებაშია. ის ფაქტი, რომ ყველაფერი ეს მოგვიანებით მყაყდება, ის ფაქტი, რომ დაქირავებულები უხალისოდ იღებენ თავიანთი სამუშაო დღის ხანგრძლივობასა და ჯამაგირის სიმცირეს, ესეც, ასევე, ადამიანის ბუნებაშია, რომელსაც თავისი ცუდი მხარეებიც აქვს. აგრეთვე, ადამიანის ბუნებაშია ისიც, რომ ზოგიერთი წვრილი დამოუკიდებელი მწარმოებელი დაქირავებულებთან მიმართებით უსამართლო უპირატესობას იღებს უსამართლო უპირატესობას (ისინი ხომ ეშმაკის ფეხნი არიან!); უფრო უარესი, ხდება ისეც, რომ ერთი წვრილი მწარმოებელი სხვა წვრილი დამოუკიდებელი მწარმოებლების წინააღმდეგ გარკვეულ ხრიკებს მიმართავს. (წარმოიდგინეთ!) ისინი ერთმანეთის „კონკურენტებად“ განიხილებიან და ბაზარზე უმოწყალოდ მოპყრობილნი არიან. ასეთი რამ არც უნდა არსებობდეს, მაგრამ სამყაროში მხოლოდ კარგი ადამიანები არ არიან: ვინმემ ხომ უნდა ზიდოს ადამიანური ავგულობისა და დაუფიქრებლობის ჯვარი. ნეტა მათ რომ იცოდნენ!
და მათ რომ იცოდნენ, მიხვდებოდნენ იმას, რაც ჩვენ უკვე ვთქვით: რომ არსებობს წარმოების ერთი ბუნებრივი წესი და მხოლოდ ერთი, წარმოების მერკანტილური წესი, წვრილმა დამოუკიდებელმა მწარმოებლებმა თავიანთ ოჯახებთან ერთად რომ დაამყარეს. მწარმოებელნი იმისათვის ირჯებიან, რათა ან მათი ნაჭარბი ნაწარმი გაყიდონ, ან ყველაფერი ის, რასაც აწარმოებენ; იმუშავონ თავიანთ პატარა ოჯახებთან ერთად, ან დაასაქმონ უსახლკარო ბეჩავნი, რომელთაც ისინი (კაპიტალისტები; დ.გ) მოყვასისადმი სიყვარულის გამო, ჯამაგირის პური არსობითათი მოამარაგებენ. ამგვარად, ისინი, სრულიად ბუნებრივად, კაპიტალისტები გახდებიან, რომლებსაც შეეძლებათ უფრო გამდიდრდნენ, თუკი კალვინის ღმერთი, ვინც მუყაითებს ასაჩუქრებს ხოლმე, მათ წყალობით დააჯილდოებს.
ამგვარად, სწორედ ასე ეფუძნება წარმოების მერკანტილური წესი წვრილი დამოუკიდებელი მწარმოებლების არსებობას, რომლებიც იწყებენ რა თავიანთი სარჩოსთვის მუშაობას, მაგრამ ბუნებრივად განწირულნი არიან იმისათვის, რათა ვაჭრები გახდნენ, თავდაპირველად, – სანახევროდ, შემდეგ კი – უკვე სრულყოფილი ვაჭრები, დაბოლოს, კაპიტალისტურ წარმოების წესზე დაყრდნობილი ვაჭრები. წარმოების ეს წესი კი, ბურჟუაზიული იდეოლოგიისათვის, ერთადერთი ხდება.
არ არსებობს სხვა რომელიმე. სხვები მხოლოდ გადახრანი და გადახვევანი არიან და მხოლოდ ამ ერთადერთი წესის საფუძველზე შეიცნობიან: გადახრები იმ ფაქტის გამო არსებობენ, რომ განმანათლებლობამ, თავისი თვით-ცხადი ჭეშმარიტებებით, ობსკურანტიზმისა და სიბნელის ეპოქაში, ადამიანების გონებაში მაინც ვერ შეაღწია. სწორედ ეს ხსნის მონობის საშინელებასაც: ადამიანებმა, იმ პერიოდში, არ იცოდნენ, რომ ყველა ადამიანი თავისუფალია (= გქონდეს უფლება ადამიანის ბუნებაზე = შეგეძლოს იყო წვრილი დამოუკიდებელი მწარმოებელი). ეს ხსნის ფეოდალიზმის საშინელებასაც: ადამიანებმა, იმ პერიოდში, არ იცოდნენ, რომ ფეოდალურ წვრილ დამოუკიდებელ მწარმოებელს, ყმას, ნაცვლად იმისა, რომ შიშველი არსებობის საძაგელ, ჩაკეტილ წრეში დარჩენილიყო, ბატონისთვის გაწეული სამსახურით და ეკლესიის შესაწირავით გამოფიტულიყო, შეეძლო დაეტოვებინა ბატონის მიწა, დამკვიდრებულიყო სადმე სხვაგან და თავისი ნაწარმი სხვა ნაწარმში გაეცვალა, როგორც ყველა სხვა ადამიანი აკეთებს ხოლმე დედამიწაზე. რადგანაც წარმოების მერკანტილური წესი სრულყოფილად მითოსურია, იდეოლოგიური წარმოსახვითობის გამოგონებაა და რადგანაც მისი დაფუძნების აქტიც სწორედ იმავე წარმოსახვითობაზეა დამყარებული, ჩვენ, ერთი მხრივ, გვაქვს კაპიტალისტური წარმოების წესის არსებობის ფაქტი, რომელიც საშინლად რეალურია და, მეორე მხრივ, მისი საკუთრივი თეორია, მისი არსი – მერკანტილური წარმოების წესის მითოსური, დამაფუძნებელი თეორიული კონსტრუქციით რომ გვაბრუებს ხოლმე. ამ წარმოსახვითი დაფუძნების შედეგი შემდეგია:
1) კაპიტალისტური წარმოების წესი ერთადერთია, რომელსაც არსებობა ძალუძს, ერთადერთი, რომელიც არსებობს, ერთადერთი, რომელსაც აქვს უფლება, რომ იარსებოს. ის ფაქტი, რომ ის ყოველთვის არ არსებობდა (და ესეც კი უნდა დაზუსტდეს, რადგან როდესაც ჩვენ დეტალებში ვიხედებით, ყოველთვის, ყველგან აღმოვაჩენთ ხოლმე მათ, დამოუკიდებელ მწარმოებლებს), ან მოცემულობა, რომ ის, საძაგელი სინამდვილეებით დაბინდულ/გარშემორტყმული, ყოველთვის ხილულად არ არსებობდა, მხოლოდ ისტორიული შემთხვევითობაა. მას უნდა ეარსება მარადისობაში და მადლობა ღმერთს, ის დღეს არსებობს, რომ როგორც იქნა მან დაჯაბნა ობსკურანტიზმი და ჩვენ დარწმუნებულები უნდა ვიყოთ, რომ ბუნებამ, საბოლოოდ, დაჯაბნა არა-ბუნება, ნათელმა გაიმარჯვა ბნელზე. ბუნებრიობა და სინათლე, სწორედ ეს არის კაპიტალისტური წარმოების წესი, ცხადია, ის მარადისობაში არსებობდა. როგორც იქნა ჩვენ ის ვცანით!
2) გარანტია, საბოლოოდ, მიღებულია, არსმა მიაღწია არსებობას, ჩვენ, როგორც იქნა, ყველაფრის გაგება ძალგვიძს. თუკი ჩვენ გვსურს ჩავწვდეთ კაპიტალისტური წარმოების წესს, საკმარისია, შევხედოთ მის საწყისებს, ანუ – მის არსს, – წარმოების მერკანტილურ წესს: ჩვენ ვიპოვნით ხალხს, წვრილ დამოუკიდებელ მწარმოებლებს, მათ ოჯახებსა და ყველა სხვა ხარა-ხურას.
3) საბოლოოდ, ჩვენ მივედით არსებობამდეც და რადგან ის, რამაც არსებობამდე მიგვიყვანა არსია, ჩვენ ყველაფერი გვაქვს, რაც გვჭირდება: კმაყოფილებაში მინავლებული არსებობა და არსი, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, გავიგოთ ის. ყველა ბედნიერია.
ამ გზით, სხვა სიტყვებით, ბურჟუაზიულმა იდეოლოგიამ თავისას მიაღწია: მან შეძლო, კაპიტალისტური წარმოების წესი წარმოსახვითი მერკანტილური წარმოების წესის განვითარებად, ხოლო კაპიტალისტური წარმოების წესის „გენეზისი“ წვრილი დამოუკიდებელი მწარმოებლების – რომლებიც კაპიტალისტები გახდნენ იმის გამო, რომ მათ ეს ნამდვილად დაიმსახურეს – შრომის რეზულტატად წარმოეჩინა. მხოლოდ ისღა რჩება, რომ კაცობრიობის კმაყოფილებას საყოველთაო ჰიმნი მივუძღვნათ.
დასაწყისისთვის, წარმოვიდგინოთ კაპიტალისტი, რომელიც საკმარისად პატიოსანია იმისათვის, რათა თქვენს კითხვებს უპასუხოს და აღიაროს, რომ ის მიდრეკილია თავისი სიმდიდრე უსასრულოდ, ყოველგვარი დაყოვნებისა და პაუზის გარეშე გაზარდოს. ჰკითხეთ მას, თუ რატომ შეუპყრია ამ დაუძლეველ ტენდენციას. ამ თანწყობით (უწესრიგობაც ხომ გარკვეული სახის წესრიგია, იგივე წესრიგი) თქვენ შემდეგი სახის პასუხებს მიიღებთ:
1) ფსიქოლოგიური კაპიტალისტი გეტყვით: მე ხარბი ვარ და სიმდიდრის დაგროვებისაკენ მივისწრაფვი. ჩემი ბუნება ისეთია, რომ ოქრო მწადია და ჩემი წყურვილი იმგვარია, წყურვილის მოკვლის ჟამსაც კი მწყურია. ალბათ ყველამ იცის ამბავი ზღვის შესახებ: ზღვა რატომ არ გადმოდის? პასუხი: იმიტომ, რომ ზღვაში საკმაოდ ბევრი თევზი დაცურავს და ისინი წყლის განუზომელ რაოდენობას სვამენ; რადგანაც წყალი მლაშეა, მათ ყოველთვის სწყურიათ. ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ოქრო მლაშეა, რადგან ის ადამიანს ყოველთვის მწყურვალს ტოვებს (ოქროს მოწყურებულს). მაშ, გვეყო ხუმრობა. ფსიქოლოგია, რომელიც რელიგიასა და ფილოსოფიას ყოველთვის თვალთახედვის არეში ტოვებს, პასუხობს: ეს საგანთა და ადამიანების ბუნებაშია; ადამიანი ხომ მნდომი/მსურველი არსებაა და, მაშასადამე, – გაუმაძღარი, რადგან სურვილი/ნდომა უსასრულოა. სამყარო რასაც უნდა იტევდეს, ფილოსოფოსებმა, არისტოტელეს ხრემატისტიკის შესახებ საუბრიდან მოყოლებული, პასკალით გაგრძელებული და სხვა უამრავით დამთავრებული, იციან ეს: სწორედ იმიტომ, რომ ადამიანი სასრულია, ის განწირულია ისურვოს „ცუდი უსასრულობა“ (ჰეგელი). და აი, შენც მიაგენი იმის მიზეზს, თუ რატომ იმდიდრებს კაპიტალისტი თავის თავს უსაზღვროდ, იმ ზომამდე, რომ ძილსა და მოსვენებას კარგავს. რა თქმა უნდა, ადამიანის ბუნება უნდა დავადანაშაულოთ.
2) ფილოსოფიური კაპიტალისტი (ცოტათი უფრო ჩახლართული), ჰეგელისა და ჰობსის კითხვაში გაწაფული, გეტყვის: მაგრამ ჩემო ძვირფასო მეგობარო, ბუნება საკუთარ თავს მხოლოდ „მოხსნა-შენახვა-გაერთიანების“ გზით გვიცხადებს! ის სურვილი/ნდომა, რომელიც შენ გგონია, რომ მხოლოდ საგნების – როგორიცაა საქონელი, სიმდიდრე ან ძალაუფლება (ძალაუფლება არის უბრალოდ საქონლის შოვნის საშუალება, ან ის ხალხი ვინც მათ შოულობს) – მიმართ გაქვს, მაღლა და მაღლა იწევს! მაგალითად, თუკი მავანი ოქროსაკენ მიისწრაფის, მისთვის სიმდიდრითა და ძალაუფლებით საჭიროების (ან სურვილის) დაკმაყოფილება ნაკლებ მნიშვნელოვანია, რადგან ის სულ სხვა რამეს უმიზნებს. ის თავისი ტოლ-სწორისაგან დაფასების, პატივისცემის მიღებას ელის, რასაც ჰობსი „დიდებას“, ხოლო ჰეგელი „აღიარებას“ უწოდებს. ამგვარად, სიმდიდრისა და ძალაუფლებისათვის (რაც სიმდიდრის მიღწევის საშუალებაა) შეჯიბრი არის უბრალოდ სავალდებულო შემოვლითი გზა, რომელსაც კანონი იმისათვის გადის, რათა ადამიანებს მოეხვეს თავს. სინამდვილეში კი, შეხედეთ! მდიდარი კაცი ყოველთვის სხვის ხარჯზე მდიდრდება; ძალმოსილი კაცი, თავის ძალმოსილებას ყოველთვის მესამე მხარის ხარჯზე განიმტკიცებს. სამყაროს საყოველთაო შეჯიბრი განაგებს და ადამიანები უბრალოდ მისი მარიონეტები, ტიკინები არიან. და შეჯიბრი არა საკუთრებისათვის და ძალაუფლებისთვის: არა, გასაოცარია! შეჯიბრი უფრო მისტიკური, უფრო ჩახლართული სურვილია, დიდებისა და აღიარების ნდომაა. ადამიანს უბრალოდ სურს, იმ ღირსებებისათვის დააფასონ და აღიარონ, რაც მას აქვს: მას სურს, რომ იყოს უფრო დამსახურებული, ვიდრე სხვები (ჰობსი), ან უბრალოდ – ბატონისა და ყმის ფიგურების გავლით – თავისუფალი (ჰეგელი). ამგვარად, საქონლისა და ძალაუფლებისათვის გაჩაღებული შეჯიბრი უბრალოდ საშუალებაა, პრეტექსტია სულ სხვა სახის შეჯიბრისათვის, რომელშიც ყოველი ადამიანი თავისი „დიდებისა“, თუ „თავისუფლების“ აღიარებას მათგან მოელის, ვისზეც ის ბატონობს. მდიდრებისათვის დაუცხრომელი წყურვილი ერთობ სპირიტუალური რამ ხდება, რომელშიც ადამიანს ამაყად და მედგრად დგომა შეუძლია, რადგან ის ასეთი ღირსეული ბუნებით დაჯილდოებულია, მდაბალ ვნებებზე ასი თავით მაღლა რომ აყენებს. მავანი, შესაძლოა, იყოს ბურჟუა და კვლავ ჰქონდეს ღირსება.
3) რეალისტური კაპიტალისტი (თეორიულად უფრო ჩახუჭუჭებული), ჰობსის კითხვაში უფრო მეტად გაწაფული, გეტყვის: „დიდების“ მაძიებლობა ერთი საქმეა! თუმცა რაც მნიშვნელობს ის სულ სხვაა: ის კანონი, რომელიც ყოველ ადამიანს აიძულებს ეძიონ დიდება მისხალის დათმობის გარეშე. როგორ და რა ძალით ხდება ადამიანი ამ გაშმაგებულ ძიებაში ჩაბმული? სარწმუნოა, რომ ყველაფერი საქონლის ნდომით იწყება და, მოგვიანებით, დიდების მოსურვებაში გადადის; მაგრამ ის ფაქტი, რომ ისინი ყველას თანაბარი ნდომით სურს და რომ ეს სურვილი მათზე ბატონობს, ასევე ის გარემოებაც, რომ ყველანი, გამონაკლისის გარეშე, ამ შეჯიბრში არიან ჩართულნი, სწორედ ეს ითხოვს ახსნას. მიზეზი არის ის, რომ როდესაც დრო მოვა, ისინი აუშვებენ, გამოათავისუფლებენ იმ კანონის ძალმოსილებას, რომელიც საკუთარ წარმოშობას/წარმომავლობას აუქმებს: საყოველთაო ომი, bellum omnium contra omnes. საკითხის მთელი საიდუმლოება ამ გარდაქმნაში დაივანებს: ინდივიდები თავისი ვიწრო მიზნებისათვის საქონელს სურვილობენ და უცაბედად, ყველა ომში გადასროლილა, თანაც ისეთ საყოველთაო ომში, რომ ის ომის მდგომარეობად გარდაიქმნება. ეს ისეთი მდგომარეობაა, რომლის დროსაც ომმა, შესაძლოა, ყველგან და ნებისმიერ მომენტში ამოხეთქოს (აღწერილი ვითარება ცუდ ამინდს წააგავს, ჰობსი წერს: სულაც არ წვიმს ყოველ დღე ან ყველგან, მაგრამ, შესაძლოა, იწვიმოს ნებისმიერ დროს და ნებისმიერ ადგილას) და შესაძლოა, ნებისმიერ მომენტში ვიღაცამ ვიღაცას შეუტიოს. საყოველთაო შეჯიბრის დამყარების შედეგად, რომელსაც სამართლიანად ეწოდება ომის მდგომარეობა და bellum omnium contra omnes, ვითარება კიდევ ერთხელ იცვლება. შიში იმისა, რომ შემოგიტიონ ადამიანს პირველ სვლას აკეთებინებს და ომი თავის თავს ავლენს: ომის არსია იყოს პრევენციული.
ამ აღწერით, შეჯიბრის პორტრეტი სრულვყავით.
მიუხედავად ამისა, როდესაც ჩვენ, კაპიტალისტების მიერ ერთმანეთის წინააღმდეგ ნაწარმოებ ამ პრევენციულ ომს უფრო ახლოდან ვუცქერით, ის ერთეულ ომად წარმოგვიდგება! ის, რა თქმა უნდა – როგორც სხვა ყველა ომისას, თუნდაც bellum omnium contra omnes ჟამს – მოწინააღმდეგეებს ერთმანეთისადმი მტრულად განაწყობს, მაგრამ მეომარი მხარეები, ანუ კაპიტალისტები, სინამდვილეში, ერთმანეთს სულაც არ უპირისპირდებიან, რადგან ისინი, იმით, რომ პრევენციულ ზომებს იღებენ, მთელ თავიანთ დროს საკუთარი თავის დაცვაში ხარჯავენ. ჰობსის ომში ჩვენ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ აქ საკითხი ნამდვილ შეტევებს ეხება და ასეთ დროს, მხარეები ნამდვილად ზრუნავენ იმაზე, რათა დარტყმები თავიდან აიცილონ. აქაც იგივე ხდება, მაგრამ ნამდვილი შეტევების მოგერიების ნაცვლად, მავანი უბრალოდ თავის ძალმოსილებას ზრდის, რათა არ დაეცეს. ცხადია, გვყავს მსხვერპლიც, ბანკროტები, ადამიანები, რომლებიც განაპირა მხარეს აღმოჩნდნენ. თუმცა, საბოლოო ჯამში, კაპიტალისტები, როგორც ჯგუფი, მაინც ფონს გადიან, როგორც მარქსი კონკურენციის შესახებ ამბობს, ჩვეულებრივ, ეს მათი „მეგობრული საზოგადოებაა“: ეს ნაკლებადაა იმ ომის წესი, რომელსაც ისინი ერთმანეთის წინააღმდეგ აჩაღებენ, არამედ ეს უფრო არგაჩაღებული ომის წესია. ამგვარად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს ომის მდგომარეობა სინამდვილეში სიმშვიდის მდგომარეობაა? ჩემი პასუხი, რამდენადაც აქ მთლიანად კაპიტალისტური კლასია გათვალისწინებული, არის დიახ.
მაგრამ სად არის ომი? სხვაგან: კაპიტალისტებსა და მშრომელებს შორის. შეჯიბრის/კონკურენციის მეშვეობით კაპიტალისტთა კლასი, გადახდის ნაცვლად, უფრო მეტად აწესრიგებს თავის ანგარიშებს, მაგრამ ამ შეჯიბრის მიღმა, რომელსაც მარქსი „ილუზიას“ უწოდებს, კაპიტალისტთა კლასი გამძვინვარებულ ომს აჩაღებს მუშათა კლასის წინააღმდეგ. პრევენციული ომის თეორია აჩვენებს, რომ პრევენცია, რომელიც კარგად წარმართულია, ერთ კაპიტალისტს მეორე კაპიტალისტის წინააღმდეგ ომისას ინდობს/იბრალებს; ის გვიჩვენებს, რომ ფსევდო-ომისაგან – რომელიც ვითომდა კაპიტალისტებს შორის ჩაღდება – თავის არიდება, მუშათა კლასის წინააღმდეგ მუდმივი ომია. ამგვარად, ომი სულაც არ არის საყოველთაო, ანუ ომი ყველასი ყველას წინააღმდეგ, როგორც ჰობსი ამტკიცებდა; ეს არის კაპიტალისტთა კლასის ომი მუშათა კლასის წინააღმდეგ. შესაბამისად, ომი, რომელსაც კაპიტალისტები მუშათა კლასის წინააღმდეგ აჩაღებენ, მათ საშუალებას აძლევს სიმშვიდეში იცხოვრონ. ჩვენ ავურიეთ ჩვენი ომები. ჩვენ შეჯიბრი/კონკურენცია ომში შეგვეშალა. ჩვენ დაგვავიწყდა კლასთა ბრძოლა.
თარგმნა დავით გალაშვილმა.