აჩრდილის სარედაქციო კოლეგია გთავაზობთ მარქსისტი თეორეტიკოსის, გეორგ ლუკაჩის (1885-1971), 1919 წელს დაწერილ სტატიას, რომელშიც ლუკაჩი მორალს საზოგადოებრივ ორგანიზაციაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს. ლუკაჩი ფიქრობს, რომ მორალი ის კომპონენტია, რომელიც რევოლუციას ბიუროკრატიულ მაშინერიაზე დაქვემდებარებისაგან, ფორმალურ-აბსტრაქტული სამართლებრივი წესრიგისაგან დაიცავს. წინამდებარე სტატია ნაწილია იმ საკმაოდ მრავალშრიანი პერიოდისა, რომელიც ფართო მკითხველისთვის შეჯამებულია კრებულში „Taktik und Ethik“. კრებული წარმოადგენს 1919-1929 წწ.-ით დათარიღებულ პოლიტიკურ ესეებს, რომლებშიც ლუკაჩი – თეორიული საკითხების გარდა – მიმოიხილავს ოციანი წლების პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ დაძაბულობებს. პოლიტიკური შინაარსის წერილები და მათ შორის, ჩვენ მიერ შერჩეული ტექსტი, ემთხვევა ლუკაჩის აქტიურ პოლიტიკურ მოღვაწეობას, როდესაც ის უნგრეთის საბჭოთა რესპუბლიკის (1919) განათლების კომისრად დაინიშნა. უნგრეთის ახალგაზრდა საბჭოთა რესპუბლიკა საკმაოდ მასშტაბურ პოლიტიკურ რყევებს განიცდიდა, განსაკუთრებით გამოსარჩევია საფრანგეთის მიერ მხარდაჭერილი კონტრ-რევოლუციური მოძრაობა შეგედში, ეკონომიკური კრიზისი, გლეხობის გარშემო წარმოქმნილი პრობლემები და ა.შ. მიუხედავად მთელი რიგი თავსატეხებისა, ლუკაჩის მზერა კულტურის საკითხებისკენ იყო მიმართული. როგორც მან თავის დროზე აღნიშნა მიზანი გახლდათ „სულების გარევოლუციურება განათლების ხელახალი პროცესისა და კულტურის დაპატრონების მეშვეობით“. ლუკაჩმა საკმაოდ ბევრი მკაცრი და რადიკალური ზომა მიიღო ახალი ტიპის მორალურობისა და კულტურული წესრიგის დასამკვიდრებლად. მაგალითად, მან წამოიწყო კერძო სკოლების ნაციონალიზება (განსაკუთრებით რომის კათოლიკურ ეკლესიას დაქვემდებარებული სკოლების), გახსნა საჯარო სკოლები, გაახანგრძლივა უმაღლესი განათლების მიღების პერიოდი, შემოიღო მუშათა კოლეჯები, გარდაქმნა საუნივერსიტეტო სილაბუსები. ქალების მიმართ ბურჟუაზიული მოპყრობა მქონებელი მამაკაცების სოციალური სისტემის მხრიდან, ასევე, შეტევის ქვეშ აღმოჩნდა. ლუკაჩი ბუდაპეშტში თავმოყრილ მსახიობებს აიძულებდა წასულიყვნენ პროვინციებში და კულტურა ცენტრიდან პერიფერიებში გაევრცელებინათ. ცხადია, ზემოხსენებული მიდგომები ბურჟუაზიულმა ინტელიგენციამ და მეშჩანების უმეტესობამ ტოტალიტარულ მმართველობად შერაცხა. კულტურის მუშაკები, მათ შორის, მწერლები და არტისტები უკმაყოფილებას წერილობითაც გამოთქვამდნენ. ლუკაჩის პასუხი მთელს ამ უგერგილო წუწუნზე შემდეგი გახლდათ: „თქვენი ცხოვრების მთავარი მიზანი უნდა იყოს კულტურა; უნდა ხედავდეთ, რომ ახალ კულტურას მნიშვნელობაც აქვს და მიზანიც“.
კუნის მთავრობის დამხობის და უნგრეთის საბჭოთა რესპუბლიკის მარცხის შემდეგ ლუკაჩი ემიგრაციაში მიდის. ვენაში ყოფნისას ის მხოლოდ თომას და ჰაინრიხ მანების, პოლ ერნსტის და სხვა გამოჩენილი ადამიანების შუამდგომლობის გამოისობით არ გადასცეს რეაქციონერებს, რომელთა ხელშიც მას უეჭველი დაღუპვა ელოდა. ემიგრაციაში ის უძღვებოდა კომუნისტურ ორგანოს სახელწოდებით „ Kommunismus”. ლუკაჩმა გამოაცხადა, რომ ხსენებული ორგანო „მესიანისტური სექტარიანიზმის პროპაგანდირებისაკენ მიილტვის, რათა შეიმუშავოს ყველაზე რადიკალური მიდგომები და გამოაცხადოს ბურჟუაზიული წიაღიდან წარმომსდგარ ყოველ ინსტიტუტთან წყვეტა“. ლუკაჩის ამ ხისტი პოზიციის გამოძახილია წერილი („პარლამენტარიზმის საკითხი“), რომელიც ლენინის კრიტიკის ობიექტი გახდა. ლუკაჩი ამ წერილში აცხადებდა, რომ სადაც მშრომელთა საბჭოებია შესაძლებელი (რამდენადაც მცირე მასშტაბისაც უნდა იყოს ის), იქ პარლამენტარიზმის დაშვება ზედმეტია. ლენინი ლუკაჩის სტატიის შესახებ წერდა, რომ უნგრელი მოაზროვნის მიდგომა მეტად აბსტრაქტულ მსჯელობებს შეიცავდა და წარმოადგენდა უბრალო ფრაზიორობას. ლენინის აზრით, ლუკაჩი არ ითვალისწინებდა ისტორიულ ფონს და კონკრეტული ვითარების სირთულეს; სწორედ ამიტომაც იმსახურებდა ის „საყმაწვილო სენში“ განვითარებული სუსხიანი კრიტიკის გარკვეულ ნაწილს მაინც. საგულისხმოა, რომ ლუკაჩზე იმოქმედა, როგორც ლენინის კრიტიკამ, ასევე, მისმა ტექსტმაც „მემარცხენეობის საყმაწვილო სენი კომუნიზმში“. უფრო მეტად ლენინისტური პოზიციებისკენ გადახრა იყო მიზეზი იმისა, რომ ლუკაჩმა 1921 წელს დაწერილ ტექსტში სპონტანურობისა და ორგანიზების შესახებ დაიცვა პარტიის, როგორც მუშების მაორგანიზებლისა და კლასობრივი ცნობიერების შემომტანის როლი.
1920-იანი წლები საგულისხმოა იმითაც, რომ ლუკაჩმა გააფთრებული იერიშები მიიტანა მეორე ინტერნაციონალის ვულგარულ მარქსიზმზე. ლუკაჩისეული კრიტიკა წარმოდგენილია ტექსტში „ისტორია და კლასობრივი ცნობიერება“. ლუკაჩს კრიტიკა არც ამ ტექსტის გამო ასცდა, ამჯერად კრიტიკოსებად ზინოვიევი და დებორინი მოგვევლინნენ. ლუკაჩმა ხსენებულ ტექსტში დაშვებული შეცდომები, შემდგომში, თავადვე აღიარა, თუმცა შეცდომები უფრო თეორიული ხასიათისანი გახლდათ, ვიდრე პოლიტიკური (ლუკაჩი ამ ტექსტში პარტიის როლის შესახებ, ძირითადად, ლენინისტურ ხაზს ავითარებდა).
ლუკაჩის ბიოგრაფიაში მნიშვნელოვანია 1924 წელიც, როდესაც მან, ერთი მხრივ, მიიღო სტალინისტური დოქტრინა სოციალიზმის ერთ ქვეყანაში განვითარების შესახებ, თუმცა, მეორე მხრივ, ნაციონალ-სოციალიზმის სულ უფრო მზარდმა ტალღამ ის იმ დასკვნამდე მიიყვანა, რომ აუცილებელია ყველა მემარცხენე მოძრაობის შეკავშირება, რაც სტალინისტურ სულისკვეთებას აშკარად არ ემთხვეოდა. ლუკაჩმა საკუთარი პოლიტიკური შეხედულებები უფრო დააზუსტა „ბლუმის თეზისებში“ 1928 წელს. ლასლო კუნისგან განსხვავებით, რომელიც (უნგრეთში) კვლავაც პარტიასა და პროლეტარიატის დიქტატურაზე ამყარებდა იმედებს, ლუკაჩი და იენო ლანდლერი ლეგალური და არალეგალური მარქსიზმის ნარევს ემხრობოდნენ, რომლის მიზანიც, პირველ რიგში, ბურჟუაზიული რესპუბლიკის დამყარება უნდა ყოფილიყო. ლუკაჩი და ლანდლერი მემარჯვენე გადახრაში დაადანაშაულეს, თუმცა ლუკაჩს მიაჩნდა, რომ მისი მხრიდან ეს მხოლოდ ტაქტიკური ნაბიჯი იყო. სინამდვილეში სლოგანი „რესპუბლიკა“ უნგრეთში ლეგალური ოპოზიციის გაშლას და, ამავე დროს, ვენის არალეგალურ წრეებთან კავშირს ნიშნავდა. უკუნი რეაქციის პირობებში ლუკაჩს ამაზე მეტის გაკეთება შეუძლებლად მიაჩნდა. „ბლუმის თეზისები“ ჩაფიქრებული გახლდათ, როგორც უნგრეთის კომუნისტური პარტიის პროგრამის დრაფტი, თუმცა გაცხარებული დებატების შემდეგ თეზისები უარყვეს. ლუკაჩის იდეა ჩამორჩენილ ქვეყნებში დემოკრატიის გზით პროლეტარიატის დიქტატურის დამყარებისა კუნის მომხრეებისგან სასტიკ წინააღმდეგობას წააწყდა. ღია წერილში პარტიის აღმასრულებელი კომიტეტი აცხადებდა, რომ ლუკაჩის ტენდენცია პარტიისთვის მთავარი საფრთხე გახლდათ. ლუკაჩს ორი გზა ჰქონდა, ან დარჩენილიყო პარტიაში (შესაბამისად უარი ეთქვა საკუთარ შეხედულებაზე) და ებრძოლა ფაშიზმის წინააღმდეგ, ან აღმოჩენილიყო იზოლაციაში მსგავსად კორშისა. ლუკაჩმა კვლავ უკან დახევა ამჯობინა, ოღონდ საკუთარი კომპრომისი მხოლოდ ტაქტიკური მოსაზრებით ახსნა: „1930 წლიდან მოყოლებული ჩემი სამწერლო კარიერა ადასტურებს, რომ მე ხელი არ ამიღია ბლუმის თეზისებზე“. შესაბამისად, ლუკაჩი კვლავაც „დემოკრატიული დიქტატურის“ ცნების ერთგული დარჩა. მიუხედავად კომპრომისისა, 1928 წელს ლანდლერის გარდაცვალების შემდეგ და სტალინისტური ხაზის გამარჯვების გამოისობით, ლუკაჩი აქტიურ პოლიტიკას ჩამოსცილდა და ის მთელს ყურადღებას ესთეტიკის, ფილოსოფიის და მარქსისტული თეორიის გადამუშავებას უთმობდა.
ლუკაჩის ინტელექტუალური და პოლიტიკური კარიერა ცალსახა არ გახლდათ, თუმცა ერთი რამის თქმა დანამდვილებით შეიძლება: განსხვავებით თანამედროვე ვიწროდმხედველი ინტელექტუალებისა, ლუკაჩი შორს იმზირებოდა, მას სწამდა ტოტალური პროექტის, კაცობრიობის უკეთესი მომავლის და გონების პროგრესის. შესაძლოა, წინამდებარე ტექსტი დღევანდელი ცეხავიკურ-კლანური ელფერის მქონე ინტელექტუალური კასტისთვის ზედმეტად ხმამაღალი და ოპტიმისტურია, თუმცა აუცილებელია გავითვალისწინოთ კონტექსტი და დროის მოთხოვნა. წინამდებარე ტექსტი, შესაძლოა, ნამდვილად არის იმ პერიოდის წინარესჯებითა და დროის ნიშნებით დახუნძლული, თუმცა ჩვენ ვიმედოვნებთ, რომ გეორგ ლუკაჩის ინტელექტუალური ბიოგრაფიის გასაცნობად, ის ჩვენი მკითხველისთვის მაინც ღირებული და სასარგებლოა.
აჩრდილის სარედაქციო კოლეგია
კომუნიზმის საბოლოო მიზანი ისეთი სოციალური მდგომარეობის დამყარებაა, რომელშიც მორალის თავისუფლება, ყოველგვარი ქცევის რეგულაციაში, კანონიერი ძალდატანების სახეს მიიღებს. ასეთი საზოგადოება, თავის თავში, ყოველგვარი კლასობრივი დაყოფის აღმოფხვრას გულისხმობს და ეს ყველა მარქსისტმა იცის. მიუხედავად იმისა, თუ როგორია ჩვენი შეხედულება საზოგადოებრივი სტრუქტურის მორალურ კოდექსზე დაფუძნების შესახებ, უნდა ითქვას, რომ მორალის საფუძველზე მართვა არაეფექტურია მანამ, სანამ საზოგადოებაში არსებული კლასობრივი საზღვრები არ მოიშლება. საზოგადოებაში რეგულაციის მხოლოდ ერთი მოდელის განხორციელებაა შესაძლებელი, ორის არსებობის შემთხვევაში კი, ერთი ეწინააღმდეგება მეორეს და ამ ფაქტორმა, შესაძლოა, სრული ანარქიის მდგომარეობამდე მიგვიყვანოს. თუ საზოგადოება რამდენიმე კლასად იყოფა, ან თუ საზოგადოების შემადგენელ სხვადასხვა ჯგუფს არ აქვს საერთო ინტერესები, მაშინ გარდაუვალია, რომ ადამიანის ქცევის კონტროლის/მართვის ფორმა საზოგადოების წევრთა უმრავლესობის ინტერესებს ეწინააღმდეგება. ადამიანებს თავიანთი ინტერესების წინააღმდეგ ძალდაუტანებლად წასვლა არ სჩვევიათ, ისინი ამას მხოლოდ – სულიერი თუ ფიზიკური – იძულების შემთხვევაში აკეთებენ. მანამ, სანამ განსხვავებული კლასები არსებობენ, გარდაუვალია, რომ საზოგადოებრივი ქცევის მომაწესრიგებელი იქნება კანონი და არა მორალი.
თუმცა კანონის ამგვარი ფუნქციონირება, მხოლოდ მჩაგვრელის მიერ ჩაგრულზე რაიმე ქცევითი მოდელის თავს მოხვევით არ სრულდება. გაბატონებული კლასის კლასობრივი ინტერესები, აგრეთვე, დაცული უნდა იყოს თვით გაბატონებულ კლასთან მიმართებითაც. კანონის აუცილებლობის მეორე წყარო, კლასისა და ინდივიდის ინტერესს შორის კონფლიქტი, რა თქმა უნდა, მხოლოდ საზოგადოების კლასებად დაყოფის ექსკლუზიური შედეგი არ არის. თუმცა სიმართლეა, რომ ხსენებული წინააღმდეგობა არასოდეს ყოფილა ისეთი მწვავე, როგორიც ეს კაპიტალიზმის პირობებშია. მეტიც, კაპიტალისტური საზოგადოების არსებობის პირობები ანარქიული ხასიათის წარმოებას, მის მუდმივ გარდაქმნას, წარმოების სარგებლიანობის მოტივზე აგებას ემყარება. ეს ფაქტორები დასაწყისშივე შეუძლებელს ხდიან იმის შანსს, რომ ინდივიდისა და საზოგადოების ინტერესები ჰარმონიულად შეერწყას ერთმანეთს და ერთი კლასის ქვეშ გაერთიანდეს. თუმცა აშკარაა, რომ ინდივიდუალური და კლასობრივი ინტერესები ემთხვეოდა მაშინ, როდესაც კაპიტალისტები სხვა კლასებს უპირისპირდებოდნენ (ჩაგრულებს ან სხვა მჩაგვრელებს, მაგალითად, აგრარულ, ფეოდალურ კლასებს, ან სხვა ქვეყნების კაპიტალისტებს). ყოველ ჯერზე, როცა ეს ხდება, კლასი ვალდებულია შეეგუოს იმგვარ პოზიციაში ყოფნას, რომელიც ჩაგვრის ზოგად შესაძლებლობებსა და მიმართულებას უზრუნველყოფენ, თუმცა რაც უნდა ითქვას, შეუძლებელია, რომ კლასისა და ინდივიდის ინტერესები კვლავ ერთიანნი დარჩნენ მას შემდეგ, რაც ჩაგვრა კონკრეტული ფორმით განსხეულდება, მას შემდეგ რაც დაისმება კითხვა: ვინ უნდა გახდეს მჩაგვრელი და ვინ უნდა დაჩაგროს მან, რა მასშტაბის იქნება ექსპლოატაცია? კაპიტალიზმში კლასობრივი სოლიდარობა მხოლოდ მაშინაა შესაძლებელი, როდესაც კლასის წარმომადგენლები მხოლოდ თავიანთი თავის მიღმა/გარეთ იმზირებიან, სხვა სიტყვებით, როდესაც ისინი სხვა კლასს მიემართებიან. სწორედ ამიტომაც, ამ კლასებს შიგნით, მორალი კანონის ძალმოსილებას ვერასოდეს ჩაანაცვლებს.
პროლეტარიატის კლასობრივი მდგომარეობა კაპიტალიზმის პირობებში და ამ უკანასკნელის დამარცხების შემდგომდროინდელ წარმონაქმნში აბსოლუტურად საპირისპიროა. პროლეტარის ინდივიდუალური ინტერესი ვერ განხორციელდება აბსტრაქტულ პოტენციალში, ეს შესაძლებელია მხოლოდ სინამდვილეში, იმ შემთხვევაში, თუ მისი კლასობრივი ინტერესი გაიმარჯვებს. სოლიდარობა, რომელსაც ბურჟუაზიის მოაზროვნენი მიუღწევადად წარმოგვიჩენენ, პროლეტარიატის კლასობრივ ინტერესში მუდმივად ცოცხლობს. პროლეტარიატის მსოფლიო-ისტორიული მისია იმაში ვლინდება, რომ თავისი კლასობრივი ინტერესების დაკმაყოფილება, ამავე დროს, კაცობრიობის ხსნის ტოლფასია.
თუმცა გათავისუფლების აქტი არ არის ავტომატურად მიმდინარე ბუნებრივი ევოლუციის შედეგი. ადამიანის ეგოისტურ, ინდივიდუალურ ნებაზე იდეის გამარჯვება, რა თქმა უნდა, აშკარად იგულისხმება პროლეტარიატის დიქტატურის დომინანტურ ხასიათში. შესაბამისად, პროლეტარიატის დაუყოვნებელი მიზანი კლასობრივი ჰეგემონიაა, რომლის თანმიმდევრული განხორციელების შემთხვევაში, მოიშლება კლასობრივი სახესხვაობები, რაც საბოლოოდ, უკლასო საზოგადოებამდე მიგვიყვანს. თუ კლასობრივი ჰეგემონია ნამდვილად უნარიანი გახდება, მას ეკონომიკური და სოციალური უთანასწორობის აღმოფხვრა, საბოლოო მიზნით, მხოლოდ ყოველი ადამიანის პროლეტარიატის დემოკრატიაში გაერთიანებით ძალუძს, რომელიც, კლასობრივი ჩარჩოს შიგნით, მხოლოდ პროლეტარიატის დიქტატურის შინაგანი ფორმის გამოვლენაა. პროლეტარიატის დიქტატურის თანმიმდევრული განხორციელების საბოლოო შედეგი არის დემოკრატიული სივრცე, რომელიც შთანთქავს დიქტატურას და მას ზედმეტს გახდის. მას შემდეგ, რაც კლასები არსებობას შეწყვეტენ, დიქტატურა აღარ გაირჯება ვინმეს წინააღმდეგ, ის არასაჭირო რამ გახდება და თავის ფუნქციას დაკარგავს.
რაც შეეხება სახელმწიფოს, – რომელიც იძულებისა და ძალადობის მთავარი მონოპოლისტია – ის, როგორც ეს ენგელსს ჰქონდა მხედველობაში, შეწყვეტს არსებობას.[2] თუმცა მთავარი საკითხია როგორ? რა ნიმუშის მიხედვით შეიძლება განვითარდეს პროლეტარიატი? ეს სწორედ ის მომენტია, როდესაც საკითხი მორალის სოციალური ხეირიანობის შესახებ, პრობლემატური ხდება. მორალი თამაშობდა საკმაოდ მნიშვნელოვან როლს ძველი ყაიდის საზოგადოების იდეოლოგიაში, მაგრამ ის არასოდეს ყოფილა თვით სოციალური სინამდვილის ფუნდამენტური ხელშემწყობი ფაქტორი. ეს შეუძლებელიც იყო, რადგან კლასობრივი მორალის განვითარების სოციალური წანამძღვრები და მისი (მორალის; მთ. შენ) კლასის შიგნით ძალაში მყოფობა – სახელდობრ, ინდივიდისა და კლასის ინტერესების დამთხვევა – აქტუალურია მხოლოდ პროლეტარიატისათვის. მხოლოდ პროლეტარიატის შესახებ თუ ვიტყვით იმას, რომ სოლიდარობის პრინციპი, პირადი ინტერესის კოლექტივისთვის დაქვემდებარება, აქ ინდივიდუალურ ინტერესს ემთხვევა. ასეთი სოციალური შესაძლებლობა დღეს უკვე არსებობს, მეტიც, ყველა ინდივიდს, რომელიც თავს პროლეტარიატს მიაკუთვნებს, ძალუძს თავისი ინტერესები – ყოველგვარი თვითსაზიანო ფაქტორების გარეშე – კლასისას დაუქვემდებაროს. არჩევანის ეს თავისუფლება შეუძლებელი იყო ბურჟუაზიულ საზოგადოებაში, რომელშიც წესრიგი მხოლოდ კანონის მეშვეობით ნარჩუნდება. ბურჟუაზიისათვის მორალი – და ვთქვათ ვივარაუდოთ, რომ ვითომ ის მართლაც განსაზღვრავს ადამიანების ქცევას – ნიშნავს მხოლოდ პრინციპს, რომელიც კლასობრივი დაყოფისა და მისი არსებობის მიღმა დგას. სხვა სიტყვებით, ბურჟუაზიისთვის მორალი ნიშნავს მხოლოდ ინდივიდუალურ მორალს. ამ ტიპის მორალი, სამწუხაროდ, ადამიანური კულტურის იმ საფეხურს გულისხმობს, რომელიც მთელი საზოგადოებისათვის სახეირო, შესაძლოა, მხოლოდ მომავლის ეპოქაში გახდეს.
ეგოისტური ინტერესით მოტივირებულ ქცევასა და მორალურ მოქმედებას შორის არსებული უფსკრული მხოლოდ კლასობრივი მორალით გადაილახება, რომელიც კაცობრიობას, როგორც ენგელსი ამბობს, „თავისუფლების საუფლოში“[3] წარუძღვება. მაგრამ ვიმეორებ: ასეთი განვითარება შეუძლებელია ბრმად მოქმედი სოციალური ძალებიდან გამომდინარეობდეს, ის მუშათა კლასის თავისუფალი გადაწყვეტილების შედეგი უნდა იყოს. პროლეტარიატის გამარჯვების შემდეგ, ძალდატანების საკითხი თვითონ მუშათა კლასს შიგნით მხოლოდ იმ მომენტებში ამოტივტივდება, როდესაც ინდივიდებს არ ძალუძთ, ან არ ნებავთ თავიანთივე ინტერესების საკეთილდღეოდ მოქმედება. თუკი, ამის საპირისპიროდ, ფიზიკური და სულიერი ძალადობის ფაქტორი, კაპიტალისტურ დღის წესრიგში, თვით გაბატონებულ კლასშიც კი, ნამდვილად ერთგვარ აუცილებლობად იქცა, ეს იმიტომ, რომ ადამიანთა პირადი ინტერესებით გამოწვეული აბსურდულად მაღალი მოთხოვნილებანი (მოგების სურვილი, სიხარბე) კაპიტალისტური საზოგადოების დაშლას განაპირობებენ. ამის საპირისპიროდ, ცალკეული პროლეტარის ინტერესი საზოგადოების გაძლიერებისკენაა მიმართული. მეტად მნიშვნელოვანია ამ ინტერესის სწორად გაგება, რათა მიაღწიო იმგვარ მორალურ სიძლიერეს, რომელიც გადახრებს, ემოციებსა და კაპრიზებს მავანის რეალურ ინტერესს დაუქვემდებარებს.
ინდივიდუალური და კლასობრივი ინტერესების თანხვედრა წარმოების ზრდითა და შრომის დისციპლინირებით ხასიათდება. ამ ასპექტების გარეშე პროლეტარიატი ვერ გადარჩება, მათ გარეშე პროლეტარიატის კლასობრივი ჰეგემონია შთაინთქმება და ვერც ერთი ადამიანი შეძლებს სრულად განვითარებას. ნათელია, რომ პროლეტარიატის ძალაუფლების რამდენიმე ასპექტი, რომლის უეცარი შედეგები, კერძოდ საქონლის უკმარისობა, მაღალი ფასები, დისციპლინის შესუსტება და წარმოების შემცირება, პროლეტარებზე ყველაზე მწვავედ მოქმედებს. ამ მდგომარეობის გამოსასწორებლად, უპრიანია, ყოველი ინდივიდის კონცენტრაციის გამძაფრება; ზემოხსენებული მოცემულობა უნდა აღმოიფხვრას.
მდგომარეობის გამოსწორების ორი შესაძლო გზა არსებობს. ან ინდივიდებმა, რომლებიც შეადგენენ პროლეტარიატს, უნდა გააცნობიერონ, რომ მათ სამუშაო პროცესისას დისციპლინის გაუმჯობესება და, შესაბამისად, წარმოების გაზრდა მოხალისეობრივად ძალუძთ, ან როდესაც ამის გაკეთება მათ, როგორც ინდივიდებს არ შეუძლიათ, უნდა შექმნან ინსტიტუტები, რომლებიც ზემოხსენებული ფუნქციების შესრულებას თავის თავზე აიღებენ. ამ უკანასკნელის შემთხვევაში კი, ისინი თავიანთ თავს შეუქმნიან სამართლებრივ წესრიგს, რომელიც პროლეტარს აიძულებს თავისივე კლასის ინტერესის თანახმად იმოქმედოს. რაც იმას ნიშნავს, რომ პროლეტარიატი, დიქტატურას თავისივე თავის წინააღმდეგაც ამყარებს. თუ კი კლასობრივი ინტერესები არასწორად აღიქმება, ან თვითნებურად ხორციელდება, ასეთი ზომები აუცილებელია, რათა პროლეტარიატი გადარჩეს. თუმცა მათ შეუძლიათ საკმაოდ მასშტაბური საფრთხის შექმნა მომავალში და ჩვენ ამაზე არ უნდა დავხუჭოთ თვალი. თუ, ერთი მხრივ, პროლეტარიატი თვითორგანიზებით შექმნის საკუთარ სამუშაო დისციპლინას, თუ პროლეტარიატის შრომითი ორგანიზება დაეფუძნება მორალურ ბაზისს, მაშინ კანონისმიერი იძულება, კლასის სოციალური სტრუქტურიდან ავტომატურად წაიშლება. სხვა სიტყვებით, სახელმწიფო გაქრება. კლასობრივი სტრუქტურის ეს აღსასრული, თავის მხრივ, კაცობრიობის ისტორიის ახალი საწყისია, რასაც მარქსი იმედოვნებდა და წინასწარმეტყველებდა. ხოლო თუ, მეორე მხრივ, პროლეტარიატი სხვა კურსს აირჩევს, გარდუვალად შეიქმნება სამართლებრივი წესრიგი, რომელიც შეუძლებელია, რომ ისტორიის მსვლელობისას, ბუნებრივი განვითარების გზით აღმოიფხვრას. ამ შემთხვევაში, შესაძლოა, განვითარდეს ტენდენცია, რომელიც საბოლოო მიზნის მიღწევას ხელს შეუშლის და ეჭქვეშ დააყენებს. და თუ პროლეტარიატი იძულებული გახდება სამართლებრივი წესრიგი შექმნას, ეს უკანასკნელი, საბოლოოდ, მაინც აუცილებლად გარდაიქმნება და ვის შუძლია თქვას, რა კონვულსიები და ტანჯვა მოჰყვება აუცილებლობის სფეროდან თავისუფლების სფეროში ასეთი შემოვლითი გზით გადასვლას?
ამგვარად, შრომის დისციპლინირებულობის საკითხი არ უკავშირდება მხოლოდ პროლეტარიატის ეკონომიკურ არსებობას; ეს, ასევე, მორალური საკითხიცაა. რაც ცხადყოფს, თუ რამდენად სწორად აღნიშნავდნენ მარქსი და ენგელსი იმას, რომ თავისუფლების ეპოქა იწყება მხოლოდ მაშინ, როდესაც პროლეტარიატი ძალაუფლებას ხელში აიღებს. წინსვლა აქ აღარ არის წარმართული სოციალურად ბრმა ძალების კანონზომიერებებით, არამედ – პროლეტარიატის თავისუფალი გადაწყვეტილებით. მიმართულება, რომელიც სოციალურ განვითარებას განაპირობებს, თვითშეგნებაზე, სულიერ და მორალურ კატეგორიებზე, სამართლიანობასა და ალტრუიზმზეა დამოკიდებული.
ამგვარად, წარმოების საკითხი მორალური საკითხიც ხდება. პროლეტარიატზეა დამოკიდებული დასრულდება თუ არა „ადამიანის პრე-ისტორია“, ეკონომიკის ადამიანზე, ინსტიტუციებისა და ძალდატანების მორალზე ბატონობა. პროლეტარიატზეა დამოკიდებული დაიწყება თუ არა ადამიანის ნამდვილი ისტორია, რაც ნიშნავს მორალის ბატონობას ინსტიტუციებსა და ეკონომიკაზე. ნამდვილად, სოციალურმა განვითარებამ შექმნა შესაძლებლობა და ახლა პროლეტარიატის ხელში არ არის მხოლოდ მათი ბედისწერა, არამედ მათი მომავალი კაცობრიობის მომავალსაც განაპირობებს. საზოგადოების წინამძღოლობის შესაძლებლობა პროლეტარიატს უკვე აქვს. აქამდე, პროლეტარიატი იმართებოდა სოციალური განვითარების კანონებით, ხოლო ამიერიდან, მისი გადაწყვეტილებები განსაზღვრავენ საზოგადოების განვითარებას. ყველა პროლეტარმა უნდა გაითავისოს პასუხისმგებლობა, რომელიც მას ეკისრება. მან უნდა იგრძნოს, რომ მისი ყოველდღიური საქმიანობა განსაზღვრავს კაცობრიობის მომავალს. წარმოუდგენელია, რომ პროლეტარიატმა, რომელიც ბევრად უფრო რთულ პირობებშიც იმყოფებოდა და მაინც მსოფლიო ისტორიული მისიის ერთგული რჩებოდა, მასზე უარი ყველაზე გადამწყვეტ ფაზაში თქვას.
გეორგ ლუკაჩის „მორალის როლი კომუნისტურ წარმოებაში” ითარგმნა შემდეგი გამოცემიდან: G. Lukacs, Tactics and Ethics 1919-1929, Verso, 2014, გვ. 48-53.
თარგმნა დავით გალაშვილმა.
[1] ტექსტი პირველად გამოქვეყნდა უნგრულ Szocialís Termelés-ში, 1/11, 1919.
[2] F. Engels, Anti-Duhring, London, 1969, გვ. 333.
[3] იქვე, გვ. 336.